تنگی کانال نخاعی یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که ممکن است در ستون مهره‌ها به وجود آید. از آن جایی که این بیماری جزو بیماری‌های مزمن پیش رونده است، داشتن اطلاعات کافی در خصوص علت بروز و علائم آن در تشخیص به موقع و درمان، بسیار مؤثر است. به طور کلی این بیماری به سبب ضعف عضلات و لیگامان‌های ستون فقرات و در نتیجه ناپایداری مهره‌ها روی یکدیگر به وجود می‌آید. افراد مبتلا به این بیماری، از درد و بی‌حسی در کمر، باسن و پا‌های خود شکایت دارند و برای تشخیص دقیق‌تر این بیماری لازم است ام آر آی تهیه کنند. در این مطلب سعی داریم شما را با درمان، علت و به طور کلی هر چیزی که در مورد این بیماری نیاز است بدانید، آشنا کنیم.
تنگی کانال نخاعی چیست؟
ستون فقرات بدن انسان‌ها پیوسته نیست و از ۲۶ عدد مهره جدا از هم تشکیل شده است. برای این که ما بتوانیم به خوبی حرکت کنیم، لازم است این مهره‌ها روی یکدیگر بلغزند و حرکت کنند. هر مهره، با مهره بالایی و پایینی خود توسط سه سطوح مفصلی در ارتباط است؛ یکی از سطوح مفصلی مربوط به مفصل بین دیسک مهره و تنه مهره بالایی و دو سطوح مفصلی دیگر مربوط به فاست‌های بین مهره‌ای می‌شوند. همچنین در سر تا سر ستون فقرات، لیگامان‌هایی وجود دارند که باعث تسهیل حرکت و خم و راست شدن بدن به سمت‌های مختلف می‌شوند. این لیگامان‌ها باعث می‌شوند که ما بتوانیم بدون حرکت مهره‌ها، بدن خود را حرکت دهیم.
در اثر شیوه خاص اتصال مهره‌ها به یکدیگر، در سطوح جانبی ستون فقرات سوراخ‌هایی وجود دارند که به آن‌ها سوراخ‌های بین مهره‌ای می‌گویند. در واقع بین هر دو مهره، دو سوراخ بین مهره‌ای وجود دارد که محل عبور ریشه‌های عصبی هستند. همچنین یک سوراخ مرکزی در ستون فقرات وجود دارد که محل عبور نخاع است. در صورتی که فاست‌های بین مفصلی و مفاصل پشت مهره، رشد بیش از حد داشته باشند، سبب تنگی این کانال مرکزی و همچنین سوراخ‌های بین مهره‌ای می‌شوند. در صورت تنگ شدن سوراخ‌های بین مهره‌ای، جا برای نخاع و ریشه‌های عصبی تنگ می‌شود و این بیماری را تنگی کانال نخاعی می‌نامند.
امروزه تعداد زیادی از افراد به این بیماری مبتلا هستند. پس به طور کلی می‌توان بیان داشت که این عارضه به بیماری اطلاق می‌شود که در آن به علت تنگ شدن سوراخ‌های بین مهره‌ای، ریشه‌های عصبی تحت فشار قرار می‌گیرند و این امر سبب بی‌حسی و درد در اندام‌های دریافت‌کننده عصب می‌شود. به طور معمول، این بیماری سبب درد و بی‌حسی در قسمت تحتانی کمر، باسن و پا‌ها خواهد شد. روش‌های درمانی متفاوتی برای بر طرف کردن این عارضه وجود دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به دارو‌های ضد التهاب، تزریق استروئید اپیدورال ESI و فیزیوتراپی اشاره کرد. البته در موارد شدید‌تر جراحی نیز پیشنهاد می‌شود.
مطالعه بیشتر: کلینیک فوق تخصصی فیزیوتراپی
انواع تنگی کانال نخاعی
تقسیم انواع تنگی کانال نخاعی بر اساس معیار‌های متفاوتی صورت می‌گیرد؛ اما بر اساس محل بروز این عارضه می‌توان آن را به سه دسته مرکزی، نوع محیطی و نوع تنگی سوراخ بین مهره‌ای تقسیم کرد که هر کدام از این موارد بر اساس علائم بالینی و تصویر گرفته شده ام آر آی، تفاوت‌هایی خواهند داشت. همچنین لازم به ذکر است که در بیمارانی که مبتلا به تنگی ستون فقرات شدید و پیشرفته هستند هر سه نوع دیده می‌شود.
نوع مرکزی
شکایت اصلی مبتلایان به تنگی کانال مرکزی، خستگی در هنگام ایستادن و راه رفتن طولانی مدت است. این افراد لازم دارند پس از طی مسافت طولانی و احساس درد در پا‌های خود، مدتی را به استراحت بپردازند، سپس به راه رفتن ادامه دهند. از نظر مشاهدات بالینی نیز لازم است ذکر کنیم که اغلب افراد مبتلا به این عارضه، دچار لنگش متناوب هستند.
نوع محیطی
نوع محیطی این بیماری، همان طور که از نام آن مشخص است، سبب احساس درد در ریشه‌های نخاعی می‌شود. همچنین افراد مبتلا به این بیماری نیز گاهی دچار لنگش می‌شوند.
نوع تنگی سوراخ بین مهره‌ای
این نوع ، علائمی شبیه به پارگی دیسک کمر داشته و سبب ایجاد درد شدید تیر کشنده و بی‌حسی در اندام‌های تحتانی خواهد شد. به ندرت امکان دارد که مبتلایان به این نوع بیماری دچار لنگش شوند.
علل تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی به دلایل مختلفی به وجود می‌آید. از جمله مهمترین علل به وجود آمدن این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش سن: یکی از عوامل به وجود آورنده این بیماری، افزایش سن است؛ زیرا با افزایش سن، فاست‌های مفصلی دچار ساییدگی خواهند شد و این امر سبب می‌شود فاست‌ها بزرگتر شده و دیگر شکل طبیعی نداشته باشند. همچنین از آن جایی که افزایش سن، سبب شلی عضلات و ضعف لیگامان‌ها می‌شود، فشار وارد بر فاست‌های مفصلی به تدریج افزایش یافته و فاست‌ها نا پایدار می‌شوند. در نتیجه فاست‌های مفصلی رشد یافته و بزرگتر می‌شوند تا بتوانند وزن بدن و فشار ناشی از آن را تحمل کنند که همین امر از دلایل اصلی تنگ شدن کانال نخاعی خواهد شد.
ژنتیکی و وراثتی: یکی دیگر از عواملی که سبب به وجود آمدن این بیماری می‌شوند، ژنتیک است. بسیاری از افراد وجود دارند که کانال نخاعی آن‌ها به صورت مادرزادی تنگ است. همچنین احتمال ابتلای افرادی که اعضای خانواده آن‌ها دچار این بیماری هستند، بیشتر خواهد بود.
انجام شغل‌های سنگین: به طور کلی احتمال مبتلا شدن افرادی که مشغول در کار‌های سنگین هستند، همانند شغل‌هایی که مستلزم چرخش، خم و راست شدن زیاد دارند، بسیار زیاد خواهد بود.
بیماری‌های مادرزادی: بسیاری از بیماری‌های مادرزادی وجود دارند که سبب به وجود آمدن تنگی کانال نخاعی می‌شوند. برای مثال یکی از این بیماری‌ها، بیماری آکندروپلازی است که افراد مبتلا به این بیماری دارای دست و پا‌های کوتاه و سر بزرگ هستند. احتمال ابتلای افراد مبتلا به آکندروپلازی به این عارضه بسیار بالا است و این به سبب کم بودن قطر کانال نخاعی این افراد است. این افراد ملزم هستند بعد از سن ۳۰ سالگی و در صورت بروز علائم تنگی نخاعی از طریق تصویر‌ام آر آی بیماری خود را شناسایی کنند.
بیماری‌های روماتیسمی: یکی دیگر از علت‌های به وجود آمدن تنگی کانال نخاعی، بیماری‌های روماتیسمی همچون آرتریت روماتوئید و اسپوندیلیت آنکیلوزان هستند. در بیماری‌های روماتیسمی به دلیل این که مفاصل ستون فقرات و فاست‌های آن‌ها دچار التهاب می‌شوند، رشد آن‌ها نیز افزایش خواهد یافت و این افزایش رشد سبب تنگ شدن فضای کانال نخاعی و در نتیجه فشار به اعصاب خواهد شد.
علائم تنگی کانال نخاعی چیست؟
بسته به شدت بیماری تنگی کانال نخاعی و مدت زمان ابتلا به این بیماری، علائم این بیماری متفاوت است؛ اما به طوری کلی می‌توان علائمی را برای این بیماری در نظر گرفت، این موارد عبارت‌اند از:
- احساس درد در ناحیه کمر؛
- احساس درد و سوزش در مسیر عصب سیاتیک یعنی در ناحیه باسن، پشت ران و پشت ساق پا (توجه داشته باشید که درد در مسیر سیاتیک ممکن است فقط در یک پا یا در هر دو پا حس شود)؛
- احساس بی‌حسی و خواب رفتگی در پا‌ها؛
- سوزن سوزن شدن و گز گز پا‌ها؛
- گرفتگی یا اسپاسم عضلانی در پا‌ها؛
- احساس ناتوانی و ضعف شدید در پا‌ها؛
- بی حسی شدید در پا‌ها؛
- دراپ فوت Drop foot به حالتی گفته می‌شود که انگشتان پا حالت افتاده پیدا کنند، فرد نتواند مچ پای خود را بالا بیاورد و قادر نباشد بر روی پاشنه پا راه رود. دراپ فوت به همراه ضعف در پا نمایان می‌شود.
- ناتوانی در راه رفتن بر روی پنجه پا که با ضعف در پا‌ها همراه است.
نحوه تشخیص تنگی کانال نخاعی
پس از مراجعه به پزشک متخصص ستون فقرات، اولین کاری که پزشک در جهت تشخیص این بیماری انجام می‌دهد، گرفتن شرح حال از افراد خواهد بود. به طور معمول افراد مبتلا به این بیماری از لنگش متناوب، خستگی، بی‌حسی، گز گز، خواب رفتگی در اندام‌های تحتانی خود شکایت دارند. البته لازم به ذکر است که این خستگی و بی‌حسی پس از فعالیت به وجود آمده و با مدتی استراحت بر طرف خواهد شد.
همچنین جالب است بدانید از آن جایی که این بیماری، مزمن بوده و در طولانی مدت اثرات خود را بر جای می‌گذارد، در مراحل اول افراد شکایتی از درد نداشته و تنها از بی‌حسی و گز گز کردن شکایت می‌کنند؛ اما در مرحله بعدی این بیماری درد‌های پر شدت شروع می‌شوند. همچنین لازم است بدانید در صورتی که پزشک معاینه فیزیکی انجام دهد، هیچ شواهدی مبنی بر ضعف عضلات نخواهد دید. برای تشخیص دقیق‌تر و درست‌تر لازم است تصویر‌برداری ام آر آی صورت بگیرد و همچنین استفاده از نوار عصبی و عضلانی یا EMG برای تشخیص این بیماری به صورت مزمن مورد استفاده است.
مطالعه بیشتر: مرکز نوار عصب عضله
روش های درمان تنگی کانال نخاعی
روش‌های بسیار متفاوتی برای درمان تنگی کانال نخاعی وجود دارد، از جمله مؤثر‌ترین این روش‌ها می‌توان به استفاده از دارو‌های ضد التهاب، انجام فیزیوتراپی و منیپولیشن ستون فقرات ، طب سوزنی، تزریق‌های داخل ستون فقرات و جراحی تنگی کانال نخاعی اشاره کرد. مؤثر‌ترین روش، انجام جراحی ستون فقرات بوده که به بسیاری از مبتلایان به این بیماری نیز پیشنهاد می‌شود. به طور کلی اگر بیماران علائم عصبی نداشته باشند، استفاده از درمان‌های غیر جراحی برای آن‌ها مؤثر خواهد بود؛ اما در صورتی که بیمار علائم عصبی داشته باشد یا بیمار دچار ناتوانی در کنترل ادرار و مدفوع شده و به علت ضعف پا‌ها نتواند روی پنجه یا پاشنه راه برود، پیشنهاد می‌شود هر چه سریع‌تر عمل جراحی صورت بگیرد.
همان طور که ذکر کردیم از آن جایی که این بیماری یک بیماری مزمن و پیشرونده است، در صورتی که در زمان مناسب اقدام به درمان نکنید ممکن است زیان‌های جبران ناپذیری به بار آورد.
آیا می توان از تنگی کانال نخاع پیشگیری کرد؟
با این که اکثر بیماری‌هایی که افراد به آن‌ها مبتلا می‌شوند، ژنتیکی بوده و با وراثت مرتبط است، افراد قادر هستند با انجام ملاحظات و اقداماتی از بروز آن‌ها یا بروز زود هنگام آن‌ها جلوگیری کنند. به طور کلی برای پیشگیری از بیماری‌های مربوط به ستون فقرات و همچنین تنگی کانال نخاعی، لازم است که ابتدا دلایل به وجود آمدن آن‌ها را بررسی کنیم. به طور کلی می‌توان بیان کرد که در صورتی که لیگامان‌ها و عضلات اطراف ستون فقرات ضعیف شوند، ستون فقرات لق خواهند شد و اگر ستون فقرات دچار لقی شود، برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر و همچنین تحمل وزن بدن، فاست‌ها شروع به رشد خواهند کرد که همین امر سبب تنگ شدن کانال می‌شود. بنابراین لازم است سعی کنید عضلات و لیگامان‌های خود را سالم نگه داشته و آن‌ها را تقویت کنید.
افراد می‌توانند برای تقویت این اجزا، ورزش کنند. همچنین سلامت لیگامان‌ها و عضلات این ناحیه ارتباط بسیار زیادی با شغل آن‌ها نیز دارد. اگر افراد مشغول به کار در شغل‌های سنگین و سخت باشند، احتمال آسیب به این عناصر افزایش یافته و در نتیجه مستعد تنگی کانال نخاع می‌شوند. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای پیشگیری از این بیماری از انجام کار‌های سنگین خودداری کنید. امروزه ماشین آلات صنعتی بسیاری وجود دارند که کار انسان‌ها را راحت کرده و افراد می‌توانند با استفاده از آن‌ها به راحتی کار‌های سنگین را انجام دهند.
شاید تصور کنید تنها افرادی همچون کارگران که کار سنگین انجام می‌دهند و در نتیجه آن لیگامان‌ها و عضلاتشان دچار پارگی و ضعف می‌شوند، مستعد این بیماری هستند، اما جالب است بدانید کارمندان و افرادی که کار آن‌ها به صورت نشسته و پشت میز هست نیز به علت کوتاهی لیگامان‌ها ممکن است دچار این بیماری شوند. بنابراین پیشنهاد می‌شود این افراد به ورزش و فعالیت بدنی بپردازند تا از بروز این قبیل مشکلات جلوگیری شود.
به طور کلی می‌توان بیان داشت که برای جلوگیری و پیشگیری از تنگی کانال‌های بین مهره‌ای که در نتیجه آن‌ها اعصاب تحت فشار قرار می‌گیرند؛ لازم است از فعالیت‌های شدید بدنی که آسیب‌رسان هستند، بپرهیزید. همچنین بی‌تحرکی نیز به خودی خود سبب آسیب به لیگامان‌ها و تاندون‌های ستون فقرات خواهد شد.
سخن پایانی
ستون فقرات، پایه و محور بدن را تشکیل می‌دهد و از ۲۶ عدد مهره با شکل‌ها و اندازه‌های متفاوت تشکیل شده است. همان طور که می‌دانید نخاع از کانال داخل ستون فقرات عبور کرده و از بین هر دو مهره در ستون فقرات نیز، ریشه‌های عصبی خارج می‌شوند. یکی از بیماری‌های رایج در ستون فقرات، تنگی کانال نخاعی است که به دلایل متفاوتی اعم از ژنتیک، فعالیت سنگین، بیماری‌های مادرزادی و… به وجود می‌آید. در این بیماری بر ریشه‌های نخاعی در حین عبور از سوراخ‌های بین مهره‌ای، فشار وارد می‌شود که این فشار خود را به شکل بی‌حسی و درد در اندام تحتانی بروز می‌دهد. در این متن سعی کردیم شما را با جزئیات این بیماری، علت آن، علائم آن، درمان و راه‌های پیشگیری از آن آشنا کنیم.
