برای رفع مشکلات استخوان یا مفاصل از جراحی پیوند استخوان یا گرافت استخوانی استفاده می‌شود. این عمل جراحی برای تثبیت استخوان‌هایی که در اثر ضربه یا مشکل مفاصل آسیب دیده‌اند، مفید است. عمل پیوند استخوان ممکن است ناحیه‌ای را که استخوان در وجود ندارد، پر کند یا به ثبات آن کمک کند. استخوان مورد استفاده در عمل پیوند می‌تواند از بدن خود فرد، اهدا کننده یا حتی به‌صورت کاملا مصنوعی باشد. اما عمل گرافت استخوانی چگونه انجام می‌شود؟ چند روش مختلف دارد؟ خطرات و عوارض آن چیست؟
در این مقاله از نیاوران کلینیک، قصد داریم به تمام سوالاتی که در مورد پیوند استخوان وجود دارد، پاسخ دهیم. پس حتما تا آخر مقاله همراه ما باشید؛ چراکه نکاتی بسیار مفیدی آورده شده است.
دلیل نیاز به عمل پیوند استخوان چیست؟
به دلایل مختلفی مانند آسیب و بیماری جراحی پیوند زدن استخوان انجام می‌شود. اگر استخوان ها پس از شکستگی به درستی ترمیم نشوند، انجام این روش ضروری باشد و احتمالا در وضعیت‌های زیر انجام شود:
- دیر جوش خوردگی: ترمیم استخوان (همجوشی) کندتراز حد انتظار اتفاق می‌افتد.
- بد جوش خوردن استخوان یا مالونیون: زمانی‌که استخوان فرد شکسته می‌شود؛ اما بعد از انجام تصویر برداری اشعه ایکس یا حتی ام ار ای مشخص می‌شود که استخوان‌هایی که در وضعیت غیرطبیعی جوش خورده است.
- جوش نخوردگی: زمانی‌که بعد از انجام چند روش تشخیص مانند عکس رادیولوژی و سی تی اسکن، متوجه می‌شود که استخوان به درستی جوش نخورده است.
البته به جز شرایط بالا، دلایل دیگری هم برای استفاده از این روش درمانیوجود دارد که از آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری‌های استخوانی مانند استئونکروز و سرطان استخوان
- عفونت استخوان (استئومیلیت)
- ناهنجاری‌های مادرزادی، مانند اندام‌های ناصاف یا چانه کوچک غی طبیعی
- تقویت فک (پیوند استخوان دندان) قبل از دریافت ایمپلنت دندان
- جراحی تعویض مفصل زانو در شرایط آرتروز زانو
- همجوشی ستون فقرات
- تروما (از جمله شکستگی‌های بد)
روند بهبودی به عوامل زیادی از جمله نوع جراحی و سن فرد، سلامت جسمانی و سلامت کلی بستگی دارد. زمان بهبودی می‌تواند از 2 هفته تا بیش از 2 ماه باشد. جراح دستورالعمل‌های مختلفی را برای دوره بهبودی ارائه می‌دهد و حتی ممکن است داروهای ضد درد تجویز کنند.
در طول ریکاوری، باید گروه‌های عضلانی را که تحت تاثیر جراحی قرار نگرفته‌اند، تمرین دهید. این کار کمک می‌کند تا بدن شما در فرم خوبی باشد. در این دوران شما باید یک رژیم غذایی سالم داشته باشید و سیگار نکشید که به روند بهبودی کمک می‌کند. سیگار روند بهبودی و رشد استخوان را کند می‌کند. تحقیقات نشان داده است که این نوع درمان در افراد سیگاری با نرخ بیشتری شکست می‌خورد. همچنین، برخی از جراحان از انجام جراحی پیوند زدن استخوان در افرادی سیگاری، خودداری می‌کنند.
همچنین قبل از خرید داروهای بدون نسخه با پزشک یا جراح صحبت کنید تا در رشد و بهبود استخوان اختلال ایجاد نکند. فرد باید برای قرار ملاقات‌های بعدی مراجعه کند تا پزشک بتواند درن را خارج کند و روند بهبودی را تحت نظر داشته باشد.
چگونه برای جراحی پیوند استخوان آماده شویم؟
پزشک قبل از جراحی پیوند استخوان یک تاریخچه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. شما باید در مورد هر گونه دارو، داروهای بدون نسخه یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید به پزشک خودتان اطلاع دهید. احتمالا فرد قبل از جراحی باید ناشتا باشد. این کار برای جلوگیری از عوارض بیهوشی انجام می‌شود. همچنین پزشک دستورالعمل‌های کاملی را در مورد کارهایی که باید در روزهای قبل و روز جراحی انجام دهید به شما می‌دهد. پیروی از آن دستورالعمل‌ها مهم است.
مراحل انجام عمل گرافت استخوانی
دکتر ارتوپد تصمیم می‌گیرد که از کدام نوع پیوند استخوان استفاده کند. بیمار بیهوش می‌شود تا به خواب عمیقی فرو برود. متخصص بیهوشی، بیهوشی و بهبودی بیمار را زیر نظر خواهد داشت. جراح، برشی در بالای جایی که پیوند مورد نیاز است، ایجاد می‌کند. سپس استخوان اهدایی را متناسب با آن ناحیه شکل می‌دهند. پزشکان ممکن است از ابزارها و تکیه‌گاه‌های اضافی برای نگه داشتن پیوند در جای خود استفاده کنند. از جمله این ابزارها و تکیه‌گاه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پین (pins)
- پلیت یا پلاک‌ها (plates)
- پیچ ارتوپدی (screws)
- نخ (wires)
- کابل (cables)
هنگامی که پیوند به‌طور ایمن در جای خود قرار گرفت، جراح برش یا زخم را با بخیه می‌بندد و زخم را پانسمان می‌کند. احتمالا از گچ یا آتل برای حمایت از استخوان در هنگام بهبودی استفاده شود. البته در بیشتر مواقع نیازی به گچ گیری یا آتل نیست. پزشکان تا چند ساعت پس از عمل، فرد را تحت نظر خواهند داشت. قبل از ترخیص فرد، آنها همچنین دستورالعمل‌هایی را برای جلوگیری از عفونت ارائه می‌دهند.
طبقه بندی گرافت استخوانی بر اساس کاربرد
روش‌های مختلفی برای گرافت استخوان وجود دارد که هر یک از آنها به شیوه خاصی انجام می‌شود. در انواع جراحی گرافت استخوانی بر اساس کاربرد آنها معرفی شده است.
عمل پیوند استخوان اتولوگ
مغز استخوان ماده اسفنجی داخل استخوان است. این بخش حاوی سلول‌های بنیادی و پیش‌ساز است که می‌تواند به بهبود شکستگی‌های استخوان کمک کند. جراح با استفاده از یک سوزن، نمونه مغز استخوان را از استخوان لگن (کرست ایلیاک) می‌گیرد. این مغز استخوان خارج‌شده به تنهایی یا مخلوط با سایر پیوندهای استخوانی برای بهبود ترمیم استخوان استفاده می‌شود.
مطالعه بیشتر: آشنایی با انواع شکستگی لگن و نحوه درمان آن
جراحی پیوند استخوان همراه با عروق
یکی دیگر از روش‌های پیوند استخوان، پیوند همراه با عروق است. در این روش از نمونه بافت استخوانی بیمار استفاده می‌شود. این بافت از بالای استخوان لگن (تاج ایلیاک) خارج می‌شود. معمولا جراح برای به‌دست آوردن بافت استخوانی برشی ایجاد می‌کند. مزیت استفاده از بافت خود این است که شانس همجوشی را بالا می‌برد؛ البته در این روش مقدار بافت استخوانی که می‌توان جمع آوری کرد محدود است. علاوه بر این، احتمالا در محلی که بافت جمع‌آوری شده است، درد داشته باشید. اگر به مزایای پیوند زدن استخوان همراه با عروق اشاره کنیم، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- خطر انتقال بیماری وجود ندارد.
- احتمال عفونت کم است.
- سلول‌های در حال رشد استخوان در پیوند قرار می‌گیرند که احتمال بهبود استخوان را افزایش می‌دهد.
مطالعه بیشتر: در رفتگی لگن و چگونگی درمان آن
پیوند استخوان آلوگرافت
معمولا پیوند استخوان آلوگرافت در بازسازی لگن، زانو یا استخوان بلند استفاده می‌شود. پیوند آلوگرافت شامل استخوانی است که هیچ سلول زنده‌ای ندارد به‌طوری که خطر رد آن در مقایسه با پیوند عضو که در آن سلول‌های زنده وجود دارد، به حداقل می‌رسد. از آنجایی که استخوان پیوندشده مغز زنده ندارد، به مطابقت گروه‌های خونی بین گیرنده واهداکننده نیازی نیست. از جمله مزیت‌های روش آلوگرافت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هیچ روش اضافی برای برداشت بافت استخوانی لازم نیست.
- خطر انتشار گسترش بیماری کم است؛ چراکه بافت استخوانی ضدعفونی می‌شود.
- از استخوان‌های دیگر بافت نمی‌گیرد.
- همچنین خطر عفونت را کاهش می‌دهد.
پیوند استخوان زنوگرافت
در این نوع پیوند، از استخوان موجودات دیگر مانند حیوانات استفاده می‌شود. در این روش معمولا از استخوان گاو استفاده می‌شود؛ چراکه استخوان این حیوان شباهت زیادی به انسان داد. از آنجایی‌که استخوان گاو سازگاری زیادی به استخوان انسان دارد، معمولا نتیجه عمل پیوند استخوان مناسب خواهد بود.
جایگزین های مصنوعی گرافت استخوانی چه موادی هستند؟
پیوند زدن استخوان با توجه به نوع موادی که انجام می‌شود به دو نوع بیولوژیکی (طبیعی) یا مصنوعی تقسیم می‌شود. جایگزین‌های مصنوعی گرافت استخوانی به چند مورد زیر تقسیم می‌شوند:
- سولفات کلسیم (Calcium sulfate): سولفات کلسیم که به گچ یا گچ پاریس هم معروف است یک محصول ارزان قیمت با ساختاری مشابه استخوان است. پزشکان معمولا از سولفات کلسیم برای حمایت از سایر پیوندها استفاده می‌کنند؛ چراکه به خودی خود خیلی سریع بازجذب می‌شود. پزشکان ممکن است از این جایگزین مصنوعی در ترکیب با سایر پیوندها، برای شکستگی‌هایی که به درستی به هم متصل نمی‌شوند، استفاده کنند.
- سرامیک بر پایه کلسیم فسفات (Tricalcium phosphate (TCP) ceramics): انواع مختلفی از پیوند سرامیکی وجود دارد. پزشک احتمالا از آنها برای شکستگی‌هایی که به‌درستی به‌هم متصل نمی‌شوند شکستگی استخوان بلند، کرانیوپلاستی، جراحی دست، آرتریت پزشکی زانو و جراحی دندانپزشکی استفاده می‌کنند.
- بیواکتیو گلاس (Bioactive glasses): این مواد متخلخل هستند و باعث التهاب‌نمی شوند. همچنین بیواکتیو گلاس یک پیوند قوی با بافت استخوانی ایجاد می‌کنند. با این حال، گلاس‌ها شکننده هستند، بنابراین به احتمال زیاد برای قسمت‌های زیادی از بدن مناسب نیستند. دندانپزشکان ممکن است از این مواد برای کارهای دندانپزشکی استفاده کنند.
- جایگزین‌های مبتنی بر پلیمر (Polymer-based substitutes): معمولا پزشکان از جایگزین‌های استخوانی مبتنی بر پلیمر به‌عنوان پیوند استخوان استفاده نمی‌کنند؛ چراکه باعث رشد استخوان جدید نمی‌شوند. اما آنها ممکن است این جایگزین‌ها را در موارد خاصی از جمله شکستگی‌های کمپرشن، تومورهای ستون فقرات، پوکی استخوان، همانژیوم، عفونت‌های استخوانی و کرانیوپلاستی توصیه کنند.
خطرات و عوارض جراحی گرافت استخوانی
تمام کارهای جراحی شامل انواع خطر خونریزی، عفونت و واکنش به بیهوشی است. جراحی گرافت استخوانی علاوه‌بر این خطرات، دارای عوارض دیگری هم است. در ادامه چند مورد از عوارض و خطرات خاص این نوع جراحی را نام خواهیم برد:
- درد
- تورم
- آسیب عصبی
- پیوند نخوردن استخوان
- التهاب بازجذب پیوند
- جای زخم
جمع‌بندی
پیوند استخوان روشی برای اعمال بافت استخوانی یا مواد مشابه بر روی استخوان‌های آسیب دیده است. روش‌های زیادی از جمله پیوند آلوگرافت، اتوگرافت، زنوگرافت و پیوند همراه با عروق وجود دارد. پزشکان بر اساس سابقه سلامتی بیمار و دلیل نیاز به پیوند، گزینه مناسب را انتخاب می‌کند. اگرچه این روش دارای عوارض خاص خود است و همچنین در برخی موارد بهبودی آن مدتی طول می‌کشد؛ اما استخوان‌های جدید شما باید برای آینده قوی و سالم خواهند بود.
