یکی از بیماری‌هایی که معمولاً کودکان کمتر از 3 سال و نوجوانان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ بیماری بلانت (Blount’s disease) است. این بیماری، به طور مستقیم، روند رشد استخوان‌های ساق پا و اطراف زانو را دچار دگرگونی کرده و باعث ایجاد اختلال در فرایند رشد طبیعی آنها می‌شود. بیماری بلانت کودکان و نوجوانان، در نهایت باعث به‌وجود‌آمدن پای پرانتزی (دارای انحنا C شکل، به سمت داخل) می‌شود. در حال حاضر، روش‌های مختلفی برای بهبود و درمان انحنا در کودکان مبتلا به این بیماری وجود دارد که نتایج مطلوبی داشته‌اند. در این مقاله، ابتدا به مفهوم بیماری و سپس به علل، علائم و روش‌های درمان آن، خواهیم پرداخت.
بیماری بلانت چیست؟
در اکثر کودکان (1 تا 2 سالگی)، مقدار کمی انحنا در صفحه‌های استخوانی اطراف زانو (Tibia) مشاهده می‌شود. این مقدار انحراف کاملاً طبیعی است و پس از مدتی با راه‌رفتن کودک، برطرف می‌شود. تنها زمانی باید نگران بود که حالت پرانتزی پاهای کودک، پس از 3 سالگی همچنان باقی بماند یا بدتر شود. به این حالت، اصطلاحاً بیماری بلانت اطفال یا تیبیا وارا (Tibia Vara) گفته می‌شود. کودکان مبتلا به این بیماری، پاهای خمیده‌ای دارند که با افزایش سن، انحنای آن بیشتر می‌شود.
شروع این بیماری با رشد نامتوازن صفحات استخوانی همراه است. در واقع، زانوها دارای دو صفحه استخوانی داخلی (در سمت داخل پاها) و جانبی (در سمت بیرون پاها) هستند. زمانی که صفحه استخوانی داخلی، رشد کمتری از صفحه جانبی داشته باشد، استخوان پا به سمت داخل خمیده شده و شکل پرانتزی پیدا می‌کند. در حالتی که استخوان جانبی رشد کمتری داشته باشد، کودک دچار زانو ضربدری می‌شود. بیماری بلانت می‌تواند در آینده مشکلاتی را برای کودکان ایجاد کند. در برخی موارد ممکن است نشانه‌های شدید بیماری در دوره نوجوانی ظاهر شوند. بیماری بلانت نوجوانان برای درمان نیاز به عمل جراحی دارد. در اغلب موارد، عمل جراحی از نوع استئوتومی است که باعث توقف رشد بیماری می‌شود.
انواع بیماری بلانت
این بیماری از نظر رده سنی افراد مبتلا، به دودسته بلانت شیرخواری یا کودکی و بلانت نوجوانی تقسیم می‌شود. هرکدام از این دسته‌ها، دارای ویژگی‌ها و مشخصات خاصی هستند که باید به‌درستی شناسایی شوند. در ادامه به معرفی هرکدام از انواع بلانت می‌پردازیم.
بلانت کودکی
بلانت کودکی، از بدو تولد تا 2 الی 3 سالگی مشاهده می‌شود. پاهای خمیده در 99 درصد موارد از این کودکان، برطرف شده و به حالت طبیعی می‌رسند؛ اما در کمتر از 1 درصد موارد، خمیدگی باگذشت زمان بدتر می‌شود. از جمله مشخصات اصلی این نوع از بلانت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رده سنی تا 3 سالگی است.
- در اغلب موارد، هر دو پا را درگیر می‌کند.
- معمولاً فقط استخوان تیبیا (ساق پا) را تغییر شکل می‌دهد.
- از بلانت نوجوانی، شایع‌تر است.
بلانت نوجوانی
این نوع بلانت، یکی از انواع شدیدتر و در برخی موارد، همراه با درد است. نوجوانانی که به بلانت و انحنای ساق پا مبتلا هستند، باید تحت عمل جراحی قرار گیرند؛ در غیر این صورت، احتمال بروز آرتروز و عدم توانایی در راه‌رفتن افزایش می‌یابد. مشخصات اصلی بلانت نوجوانی عبارت است از:
- معمولاً در کودکان بالای 10 سال دیده می‌شود.
- در اغلب موارد، فقط یک پا را درگیر می‌کند.
- هر دو استخوان فمور و درشت‌نی، تغییر شکل پیدا می‌کنند.
علل به وجود آمدن بیماری بلانت چیست؟
پژوهشگران بر این باورند که این بیماری می‌تواند علل مختلفی داشته و در برخی موارد، چند علت به طور هم‌زمان اثرگذاری داشته باشند. از جمله مهمترین موارد، عوامل ژنتیکی است. این یعنی، احتمال ابتلا به بیماری، برای کودکانی که دارای خانواده‌ای باسابقه بلانت هستند، بیشتر است. در این موارد، ممکن است بلانت در خانواده مادری یا پدری مشاهده شود. همچنین آمارهای پزشکی در این زمینه نشان داده‌اند که بلانت در دختران و نیز در کودکان دو رگه آفریقایی آمریکایی بیشتر مشاهده شده است.
در کنار عوامل ژنتیکی، برخی عوامل محیطی نیز تأثیر گذارند. برای مثال، خوب است بدانید که بلانت، مخصوص به کودکان 1 تا 3 سال نیست. برخی از افراد بزرگسال و نوجوانان، به دلایلی همچون اضافه‌وزن ممکن است به این بیماری دچار شوند. از نظر آمار پزشکی، بیماری بلانت، در کمتر از یک درصد نوزادان تازه‌متولدشده مشاهده می‌شود. همچنین بر اساس مشاهدات عینی پزشکی، بسیاری از کودکان مبتلا به پای پرانتزی، زودتر از زمان طبیعی، شروع به راه‌رفتن کرده‌اند. بر همین اساس، دانشمندان، نتیجه گرفتند که یکی از عوامل مؤثر در ایجاد بیماری بلانت، راه‌رفتن زودتر از موعد در کودکان است.
علائم بیماری بلانت
بسیاری از کودکان کمتر از 3 سال که دچار پای پرانتزی هستند، از نظر راه‌رفتن و سرعت حرکت، تفاوت قابل‌توجهی با دیگر کودکان ندارند. همچنین راه‌رفتن کودکان مبتلا به بلانت، همراه با درد نیست. همین موضوع ممکن است خانواده‌ها را از تلاش برای درمان سریع‌تر، غافل کند. این در حالی است که تغییر شکل پاها در بلانت، محسوس است و اگر به‌موقع تشخیص داده شود، درمان بهتر و سریع‌تری صورت خواهد گرفت. علاوه بر پاهای C شکل، راستای رشد انگشتان پا نیز تغییریافته و به سمت داخل رشد می‌کنند.
تعظیم و تغییر شکل پا باگذشت زمان و رسیدن به سنین نوجوانی، ممکن است باعث بروز مشکلاتی همچون آرتروز زانو، اختلال در راه‌رفتن و آسیب رسیدن به مفاصل و سیستم عصبی شود. این موضوع در نوجوانان در موارد بیماری شدید، همراه با درد است و فعالیت بدنی را مختل می‌کند. همچنین اختلاف طول پا نیز در مواردی که یک پا تغییر شکل می‌دهد، شایع‌تر است. در این‌گونه موارد، بهتر است به‌سرعت بیمار، تحت‌نظر پزشک و عمل جراحی قرار گیرد.
نحوه تشخیص بیماری بلانت
خانواده‌ها می‌توانند با تشخیص به‌موقع، باعث تسریع در روند درمان بلانت کودکان و نوجوانان شوند. زمانی که احساس کردید، راه‌رفتن یا انحنای پاهای کودک یا نوجوان شما، غیرطبیعی است، هرچه سریع‌تر به پزشک اطفال مراجعه کنید. پزشکان اطفال، در صورت نیاز، از شما می‌خواهند که به یک جراح ارتوپد و پزشک متخصص در اختلالات استخوان و مفاصل مراجعه کنید. پزشک متخصص، ممکن است در مرحله اول به‌منظور تشخیص دقیق، رادیولوژی را تجویز کند. در رادیولوژی، از مفاصل و زانو عکس‌برداری شده و با کمک اشعه ایکس، تصویر واضحی از استخوان تیبیا آماده می‌شود. این تصویر به پزشک کمک می‌کند تا علت و شدت بیماری را بادقت تشخیص دهد.
جالب است بدانید که تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، تصاویر و داده‌های بهتری برای تشخیص بلانت ارائه می‌کند. تصاویر به‌دست‌آمده از MRI، به پزشک متخصص کمک می‌کند تا ساختار مفاصل زانو و صفحات رشد استخوان‌ها به همراه منبع خون آنها را ببیند. پزشک می‌تواند زوایای بخش‌های دیگر استخوان‌ها را بررسی و روند رشد طبیعی آنها را شناسایی کند. با این کار، می‌توان میزان انحراف و اختلال استخوان تیبیا را با دقت بهتری تشخیص داد. همچنین با کمک این عکس‌ها، پزشکان می‌توانند برنامه درمان بهتری برای بیمار ارائه کنند.
روش های درمان بیماری بلانت
خوشبختانه روش‌های درمانی متنوعی برای کودکان و نوجوانان مبتلا به بلانت ارائه شده است که نتایج قابل‌قبولی دارند. در اغلب موارد، راه‌رفتن غیرطبیعی و انحنای پای بیمار، به طور کامل برطرف شده و به حالت طبیعی باز می‌گردد. در ادامه به معرفی انواع روش‌های درمان این بیماری خواهیم پرداخت.
مشاهده توسط پزشک
در اولین روش درمانی، پزشک برای کودکان زیر 2 سال، تنها به مشاهدات عینی اکتفا می‌کند. در این موارد، پزشک باتوجه‌به شدت کم بیماری، احتمال می‌دهد تا یک سال آینده انحنا به‌صورت طبیعی برطرف شود. در این یک سال، بیمار برای معاینه و بررسی به‌صورت مرتب به پزشک مراجعه می‌کند.
استفاده از بریس (Brace)
یکی دیگر از روش‌های درمانی، استفاده از بریس است. بریس در واقع وسیله‌ای برای حمایت از استخوان پا و هدایت آن به سمت رشد طبیعی است.
استفاده از بریس، به‌تدریج هم‌زمان با رشد پا، باعث صاف‌شدن آن می‌شود. این بریس‌ها (به نام KAFO) از ناحیه ران تا انگشتان پا را پوشش می‌دهند. معمولاً پزشکان توصیه می‌کنند که بریس‌ها در بیشتر ساعات روز (به‌غیراز زمان رفتن سرویس بهداشتی) به پاهای بیمار متصل باشند. پس از یک سال استفاده از این وسیله، پزشک، میزان تأثیر آن را بررسی می‌کند.
ورزش درمانی
در برخی موارد، ممکن است پزشک متخصص فیزیوتراپی، ورزش درمانی را گزینه بهتری برای درمان بلانت تشخیص دهد. انجام نوع خاصی از حرکات و تمرینات ورزشی، باعث بهبود حرکت و انحنای پاها می‌شود. در این موارد، متخصص فیزیوتراپی، آموزش‌های لازم را به والدین و کودکان می‌دهد. معمولاً ورزش درمانی به‌منظور کمک به روش‌های درمانی دیگر به کار می‌رود. همچنین در طی دوره ورزش درمانی، آموزش‌های لازم برای استفاده از بریس، بهداشت و مراقبت از پوست پا و نحوه استفاده از واکر ارائه می‌شود.
عمل جراحی
عمل جراحی، برای نمونه‌های شدید بیماری و کودکانی که روند درمان غیرجراحی آنها، نتیجه مطلوب نداشته است، توصیه می‌شود. معمولاً دو نوع جراحی استئوتومی و همی اپی فیزیودز برای درمان اجرا می‌شوند. در جراحی استئوتومی، از خارج‌کردن یک‌تکه استخوان با ظاهر مثلثی، برای ترازکردن و صاف‌کردن پا استفاده می‌شود. این نوع جراحی، درمان سریع‌تری دارد.
در روش همی اپی فیزیودز، با استفاده از تعدادی منگنه و صفحات مخصوص، سرعت رشد استخوان جانبی را کند و تا حد زیادی متوقف می‌کنند. با این کار، استخوان داخلی پا رشد کرده و اندازه آن با استخوان جانبی یکسان و متعادل می‌شود.
جمع‌بندی
به‌طورکلی بیماری بلانت ، جزو آن دسته از بیماری‌هایی است که اگر به‌موقع و به‌درستی درمان نشود؛ ممکن است تا آخر عمر همراه بیمار باشد یا به شرایط بدتری منجر شود. به همین دلیل توصیه می‌شود، خانواده‌ها توجه ویژه‌ای به‌ظاهر فیزیکی و حرکات کودکان در همان سال‌های آغازین داشته باشند. خوشبختانه روش‌های درمانی متنوع، راه‌رفتن طبیعی را برای اغلب کودکان مبتلا به بلانت، به ارمغان می‌آورند. بهتر است خانواده‌ها پس از انجام روش‌های درمانی یا در حین اجرای درمان، نکاتی همچون شرایط محیط زندگی، مدت‌زمان استفاده از عصا، تجهیزات کمکی برای کودک و مراقب‌های بهداشتی را با پزشک مخصوص کودک در میان بگذارند.
