پروتز پا چیست؟ پروتز پا یکی از فناوری‌های پیشرفته در زمینه پزشکی و بهبود کیفیت زندگی افرادی است که دچار قطع عضو در اندام تحتانی شده‌اند. این وسیله به‌عنوان یک راهکار مهم و حیاتی، به افرادی که به دلایل مختلفی از جمله حوادث، بیماری‌ها یا اعتیاد و… پای خود را ازدست داده‌اند، امکان بازگشت به فعالیت‌های روزمره را ممکن می‌سازد. در این مقاله به بررسی انواع مختلف پروتزهای پا، ویژگی‌ها و چالش‌هایی که ممکن است در استفاده از آنها پیش بیاید، می‌پردازیم.
انواع پروتز پا کدامند؟
پروتزهای پا بر اساس سطح قطع عضو، به دودسته کلی زیر تقسیم می‌شوند:
پروتزهای زیر زانو:
- پروتز ترانس تیبیال: برای ساق پا (زیر زانو)
- پروتز سایم: برای مچ پا
پروتزهای بالای زانو:
- ترانس فمورال یا آمپوتاسیون بالای زانو: برای مفصل ران
- پروتز دیس آرتیکولاسیون هیپ: برای سطح ران و هیپ
علاوه بر این، پروتز پای مصنوعی را می‌توان بر اساس نیازهای فردی، اندازه پا و سطح فعالیت نیز دسته‌بندی کرد.
پنجه پای ثابت با پاشنه نرم (SACH) – سخت
یکی از ساده‌ترین انواع پنجه پروتزی که بدون هیچ لولا یا قسمت متحرکی طراحی شده است. در نوع غیرفعال این پروتز، برخلاف نسخه فعال، پاشنه انعطاف‌پذیر نیست؛ ولی با استفاده از بخش‌های لاستیکی، در شرایطی می‌تواند منعطف شده و باعث تغییر شکل پا شود. این پروتز هنگام ضربه یا فشار به پاشنه، باعث کاهش وزن پاشنه روی زمین و انتقال وزن به پا می‌شود.
مچ پای ثابت با پاشنه نرم (SACH) – نرم
ویژگی‌هایی مانند زبانه منعطف، افزایش انعطاف‌پذیری و جذب ضربه بالا، این پروتز پا را یک انتخاب مناسب برای افراد لاغر تا افراد با تعادل وزن و کم‌تحرک می‌کند. این نوع پای مصنوعی سبک، ضد آب و بادوام بوده و با اصلاح جذب شوک نسبت به نوع غیرفعال، موردتوجه بسیاری از افراد قرار می‌گیرد. اما متأسفانه، امکان سفارشی‌سازی ندارد و ارتفاع پاشنه، ثابت بوده و غیرقابل‌تغییر است.
پای مصنوعی چند محوره (Multiaxial foot)
یک گزینه پیشرفته و با عملکرد بهبودیافته که امکان حرکات چند جهته و طبیعی‌تر پا از جمله ایستادن روی پاشنه یا پنجه و حرکت‌هایی مانند پیچش و چرخش در محور طولی ساق پا را فراهم می‌کند. با اینکه وزن بیشتری دارد و گران‌قیمت‌تر است، اما قابلیت تنظیم ارتفاع پاشنه، دوام و امکان تنظیم با نیاز مخاطب از مزایای این پروتز هستند.
اجزای پروتز پای مصنوعی
اجزای اصلی پروتز پای مصنوعی عبارت‌اند از:
- سوکت: قسمتی از پروتز که به اندام باقیمانده (انتهای عضو قطع شده) فرد متصل می‌شود و دارای دو بخش نرم و سخت است
- آستر: آستر، لایه‌ای نرم که بین سوکت و پوست فرد قرار می‌گیرد و از ایجاد زخم و ساییدگی جلوگیری کرده و به حفظ تناسب سوکت با اندام فرد کمک می‌کند
- پایلون: لوله‌ای فلزی، پلاستیکی یا کامپوزیتی که سوکت را به‌پای مصنوعی متصل می‌کند
- مفصل زانو: به پروتز اجازه می‌دهد تا خم و راست شود
- مجموعه مچ پا و پا: به پروتز اجازه می‌دهد تا حرکت کند و به طور طبیعی با زمین تماس پیدا کند
- سیستم تعلیق: به نگه‌داشتن پروتز در جای خود و جذب ضربه هنگام راه‌رفتن کمک می‌کند
- سایر اجزاء مانند روکش‌های آرایشی، حسگرها و سیستم‌های کنترل الکترونیکی
یک پروتز پای خوب چه ویژگی هایی دارد؟
یک پروتز پای خوب باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
- باید از مواد سبک ساخته شده باشد؛ اما درعین‌حال مواد به‌کاررفته در ساخت پروتز باید کیفیت بالایی داشته تا از استحکام و دوام کافی برخوردار باشند
- سوکت پروتز باید به طور دقیق قالب‌گیری شده و آستر هم باید از مواد نرم و باکیفیت ساخته شده باشد
- پروتز باید به فرد اجازه دهد تا به طور طبیعی و روان راه برود و فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد
- مفاصل و سیستم تعلیق پروتز باید از کیفیت بالایی برخوردار باشند تا از حرکت روان و بدون صدای پروتز اطمینان حاصل شود
- طراحی پروتز باید به‌گونه‌ای باشد که استفاده از آن برای فرد آسان و راحت باشد
- ظاهر پروتز باید تاحدامکان طبیعی باشد تا اعتمادبه‌نفس فرد را افزایش دهد
علاوه بر ویژگی‌های ذکر شده، پروتزهای پای پیشرفته دارای ویژگی‌های دیگری مانند:
- هوش مصنوعی
- حسگرها
- سیستم‌های کنترل الکترونیکی
هستند که می‌توانند به عملکرد بهتر و طبیعی‌تر پروتز کمک کنند، اما باعث افزایش وزن، پیچیدگی و هزینه پروتز هم می‌شوند.
اقداماتی که پس از انجام پروتز لازم است انجام دهیم؟
اقداماتی که پس از انجام پروتز لازم است انجام دهیم به نوع پروتز و شرایط فرد بستگی دارد. بااین‌حال، برخی از اقدامات کلی که در اکثر موارد باید انجام شوند عبارت‌اند از:
مراقبت از زخم
- تمیز و خشک نگه‌داشتن محل زخم
- اجتناب از دست‌زدن به زخم
- مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائمی مانند تعریق بیش از حد، قرمزی، تورم، درد یا ترشحات از زخم
کنترل درد
- استفاده از داروهای تجویز شده برای تسکین درد و مراقبت از زخم
- استفاده از کمپرس سرد برای کاهش درد و تورم
- خودداری از انجام فعالیت‌هایی که باعث درد می‌شوند
فیزیوتراپی
- برای بازیابی قدرت، انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی اندام خود
- انجام تمرینات فیزیوتراپی طبق دستور فیزیوتراپیست
مراقبت از پروتز
- تمیز و خشک نگه‌داشتن پروتز
- محافظت از پروتز در برابر ضربه و آسیب
- استفاده از پروتز طبق دستور فوق تخصص ارتوپد فنی
- مراجعه منظم به پزشک برای بررسی وضعیت
درد اندام فانتوم چیست؟
درد اندام فانتوم، احساسی از درد یا سایر حس‌ها در عضو قطع شده است. بر اساس آمار، حدود ۸۰٪ افرادی که از نقص‌عضو رنج می‌برند، با درد فانتوم روبرو می‌شوند. این درد ممکن است خفیف یا شدید باشد و می‌تواند به‌صورت تیرکشیدن، سوزن‌سوزن‌شدن، سوزش یا درد عضلانی احساس شود. علت دقیق درد اندام فانتوم به طور کامل شناخته شده نیست. بااین‌حال، تصور می‌شود که این درد به دلیل تغییراتی در مغز و سیستم عصبی ایجاد می‌شود.
برای کنترل درد اندام فانتوم استفاده از داروها، مراجعه به متخصص فیزیوتراپی، تحریک الکتریکی اعصاب و آینه درمانی مفید هستند. آینه درمانی نوعی درمان روان‌شناختی است که می‌تواند به افراد مبتلا به درد اندام فانتوم کمک کند. در این روش فرد با نگاه‌کردن به خود در آینه و تصور وجود اندام قطع شده، احساس ازدست‌دادن عضو را کاهش داده و مغز را فریب دهد که هنوز آن عضو وجود دارد.
اهمیت مراقبت اصولی از پروتز چیست؟
مراقبت اصولی از پروتز از جهات مختلف حائز اهمیت است. پروتزها از مواد مختلفی ساخته می‌شوند که هر کدام عمر مفید مشخصی دارند. با مراقبت اصولی از پروتز، می‌توانید عمر مفید آن را افزایش دهید و از صرف هزینه‌های اضافی برای تعویض زودهنگام پروتز جلوگیری کنید. همچنین می‌توانید از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل کنید و از بروز مشکلاتی مانند لقی، ساییدگی و پارگی جلوگیری کنید.
ازآنجایی‌که پروتزها در تماس مستقیم با پوست بدن قرار دارند، عدم مراقبت اصولی از پروتز می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند عفونت، زخم و بثورات جلدی شود. پروتزی که ظاهر و عملکردی طبیعی‌تر دارد، می‌تواند به افزایش اعتمادبه‌نفس و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند.
آیا استفاده از پروتز پا به همه توصیه می شود؟
درحالی‌که پروتز پا برای بسیاری از افراد دارای نقص‌عضو اندام تحتانی عملکرد خوبی دارد، کاشت پای مصنوعی برای همه افراد مناسب نیست. برای اطمینان از شرایط مناسب برای دریافت پروتز، پزشک شما برخی جنبه‌ها را بررسی می‌کند:
- آیا آماده‌سازی مناسبی انجام شده است تا وضعیت پوست برای پروتز فراهم شود
- اندام باقیمانده چه حالتی دارد؟ آیا دارای دامنه حرکت مناسبی است
- آیا پای دیگر در وضعیت سالمی قرار دارد که از آن برای حمایت از پروتز استفاده شود
- سطح فعالیت فیزیکی فرد پیش ازدست‌دادن اندام چقدر بوده است
- نسبت به اهداف تحرک فرد، آیا نیاز به پروتزی با قابلیت‌های خاص دارد
چالش های استفاده از پای مصنوعی کدامند؟
استفاده از پای مصنوعی مزایای بسیاری برای افراد دارای نقص‌عضو اندام تحتانی دارد، اما با چالش‌هایی نیز همراه است. برخی از چالش‌های رایج استفاده از پروتز پا عبارت‌اند از:
- درد و ناراحتی در ابتدای استفاده از پای مصنوعی در اندام باقیمانده
- مشکلات پوستی مانند بثورات جلدی، زخم و عفونت به دلیل اصطکاک پروتز با پوست
- دشواری در راه‌رفتن و حفظ تعادل و هماهنگی با پروتز
- هزینه اولیه به‌علاوه هزینه‌های تعمیر و نگهداری و تعویض پروتز
- مسائل روانی در پذیرش نقص‌عضو و استفاده از پروتز
فناوری های جدید پای مصنوعی
فناوری‌های جدید به طور مداوم در حال ارتقای پای مصنوعی و بهبود عملکرد و کیفیت زندگی افراد دارای نقص‌عضو اندام تحتانی هستند. برخی از جدیدترین فناوری‌های پای مصنوعی عبارت‌اند از:
- هوش مصنوعی یا استفاده از میکروچیپ‌ها و حسگرهای پیشرفته برای پیش‌بینی حرکات و تنظیمات خودکار پروتز در حین راه‌رفتن و فعالیت‌های مختلف
- ساخت پروتزهای فعال و پویا با استفاده از رباتیک برای ارائه حرکتی طبیعی‌تر و شبیه به پای انسان
- چاپ سه‌بعدی برای ساخت پروتزهای سفارشی و متناسب با نیازهای فردی هر بیمار
- ادغام فناوری‌های بیولوژیکال و ترکیب پای مصنوعی با سیستم‌های بیولوژیکی سازگارتر و قابل تعمیرتر
- استفاده از کامپوزیت‌های کربنی در ساخت پروتزها برای افزایش استحکام و انعطاف‌پذیری آنها
- کنترل مستقیم پروتز با استفاده از عضلات باقیمانده از طریق حسگرهای الکتریک
استفاده از چاپ سه بعدی در تولید پای مصنوعی چه مزایایی دارد؟
استفاده از چاپ سه‌بعدی در تولید پای مصنوعی مزایای متعددی دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- سفارشی‌سازی و ساخت پای مصنوعی متناسب با نیازها و ابعاد اندام باقیمانده هر فرد
- انعطاف‌پذیری و امکان تولید پروتزهای پیچیده با اشکال و ساختارهای مختلف
- کاهش هزینه تولید پروتز
- فرایند سریع‌تر تولید و کوتاه‌شدن زمان انتظار برای دریافت پروتز
- تنوع مواد و استفاده از طیف وسیعی از مواد
- امکان نوآوری و خلاقیت در طراحی پروتز
- تولید پروتزهای متخلخل
- تولید پروتزهای با قابلیت ارتقا
جمع‌بندی
در پایان، باید به یاد داشته باشید که زندگی همیشه پر از چالش‌ها و روزهای سخت است، اما هر چالشی که با آن روبرو می‌شویم، فرصتی است برای رشد و یادگیری که نباید از آن غافل شد. با امید، ایمان و استقامت، به‌سوی آینده‌ای بهتر حرکت کنیم و به همدیگر انگیزه و حمایت بدهیم تا به دستاوردهای بزرگتری دست یابیم.
