فلج اطفال یا پولیومیلیت، اختلالی حساس و پیچیده است که به میزان متفاوتی در سراسر جهان شیوع دارد. این وضعیت ناشی از خطاهای عملیاتی یا اختلال در رشد عادی مغز و اعصاب است که می‌تواند بر توانایی‌های حرکتی، کارکردهای اجرایی و حتی زندگی روزمره کودک یا فرد مبتلا، تاثیر بگذارد. در حال حاضر، بیش از 100 هزار نوزاد و کودک در سرتاسر جهان با این اختلال مبارزه می‌کنند و والدینشان نیز با چالش‌های بزرگی روبرو هستند. از این رو در این مقاله از نیاوران کلینیک در مورد این بیماری، علائم، احتمالات بروز و راه‌های پیشگیری آن به تفصیل صحبت کرده‌ایم. لطفا تا انتها همراه ما باشید.
به نظر شما ابتلا به فلج اطفال برای همیشه زندگی فرد را مختل خواهد کرد؟ پاسخ منفی‌ست. با پیشرفت علم و فناوری، روش‌های درمانی نوین و فرصت‌هایی برای جلوگیری از شیوع این بیماری به وجود آمده است. از سال 1988 تا 2020، شیوع فلج اطفال جهانی به طور قابل توجهی کاهش یافت. در سال 1988، تقریباً 350,000 مورد در 125 کشور گزارش شد، در حالی که در سال 2020، فقط 147 مورد ابتلا در 2 کشور گزارش شد. با این حال، آگاهی عمومی از این بیماری و ویژگی‌های آن برای پیشگیری بیشتر، تشخیص و درمان زودهنگام و همچنین درک و حمایت افراد مبتلا حائز اهمیت است. بررسی انواع، علل، عوامل مؤثر در بروز فلج اطفال و روش‌های درمان و کنترل آن می‌تواند به بهبود زندگی افراد مبتلا کمک و کنترل بیش از پیش آن را تسهیل کند.
بیماری فلج اطفال یا پولیومیلیت چند نوع دارد؟
بیماری فلج اطفال یا پولیومیلیت انواع مختلفی دارد. پولیومیلیت یک عفونت ویروسی است که عمدتا بچه‌های کوچک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری به وسیله ویروس پولیو انتقال می‌یابد که به صورت اصلی از طریق آب و غذا منتقل می‌شود. نوع عفونت، شدت بیماری و علائم آن می‌تواند متفاوت باشد.
انواع اصلی فلج اطفال عبارت‌اند از:
- پولیومیلیت اکوت (فلج اطفال تجمعی): این نوع پولیومیلیت به صورت ناگهانی شروع می‌شود و می‌تواند منجر به فلج اتصالی یا نخاعی و کاهش حرکت در عضلات شود. این نوع بیماری می‌تواند در صورت تاثیر بر عصب‌های تنفسی نیز آسیب جدی به سیستم تنفسی فرد وارد کند.
- پولیومیلیت غیراکوت (فلج اطفال تدریجی): این نوع پولیومیلیت به طور تدریجی بروز می‌کند و علائم آن به طور پیوسته یا تدریجی تشدید می‌شود. این شکل بیماری ممکن است باعث علائم و عوارض طولانی‌مدت مانند خستگی، ضعف عضلانی و کاهش عملکرد فیزیکی شود.
- پولیومیلیت بی‌علامت: در این نوع پولیومیلیت، شخص مبتلا به بیماری علائم قابل مشاهده‌ای ندارد. با این حال، ویروس پولیومیلیت همچنان در بدن حضور دارد و می‌تواند به افراد دیگر منتقل شود.
از چه طریقی یک فرد به بیماری فلج اطفال مبتلا می شود؟
ویروس فلج اطفال یا پولیومیلیت به صورت عمده از طریق دو روش به بدن انسان منتقل می‌شود:
- انتقال به صورت فضایی: ویروس به صورت مستقیم از طریق آب و غذای آلوده، به بدن انسان منتقل می‌شود. به‌عنوان مثال، میوه‌ها و سبزیجاتی که با آب آلوده به ویروس پولیو شسته شده‌اند، ناقل این بیماری هستند.
- انتقال به صورت فونیکس: ویروس می‌تواند از طریق اشیای بی‌جان و منتقل‌کننده‌های دیگری مانند دستمال‌ها، بدن افراد و اشیای دیگر که به مایعات بدنی یا ادرار افراد آلوده تماس داشته‌اند، منتقل شود. اگر فرد سالم از این اشیاء استفاده کند و سپس دست خود را به دهان، بینی یا چشمان خود بزند، ممکن است ویروس را دریافت کند.
به طور کلی، ویروس پولیو در محیط‌های آبی و غذایی، زنده می‌ماند و می‌تواند از طریق لمس دست، نوشیدن آب، خوردن موادغذایی یا لمس اشیایی که به ویروس آلوده شده‌اند، به سادگی به بدن انسان منتقل شود. بنابراین، رعایت بهداشت شخصی مانند شستشوی دست‌ها به طور منظم و استفاده از آب و غذای تمیز می‌تواند در جلوگیری از انتقال ویروس پولیو مؤثر باشد.
علائم و نشانه های ابتلا به ویروس فلج اطفال کدامند؟
علائم و نشانه‌های ابتلا به ویروس پولیومیلیت، ممکن است متفاوت باشد و به میزان و محل تحت تاثیر قرار گرفتن عصب‌ها بستگی دارد. در برخی موارد، افراد مبتلا به این بیماری، ممکن است هیچ علائم قابل مشاهده‌ای نداشته باشند (نوع بی‌علامت که بالاتر معرفی کردیم). در موارد دیگر، ممکن است علائمی مشاهده شود که شامل موارد زیر می‌شود:
- علائم عفونت تنفسی:
- تب
- سرفه و عطسه
- درد گلو
- علائم گوارشی:
- تهوع و استفراغ
- نفخ معده
- درد شکم
- علائم عصبی:
- ضعف عضلانی: معمولا در اولین مرحله، ضعف عضلات پا، باسن، شکم و عضلاتی که برای حرکت و پشتیبانی بدن استفاده می‌شوند، اتفاق می‌افتد.
- فلج: در موارد شدیدتر، ممکن است عضلات فلج شده و قابلیت حرکت نداشته باشند.
- درد عضلانی: در برخی از موارد، درد عضلانی همراه با ضعف مشاهده می‌شود.
- سفتی عضلانی: عضلات مبتلا به فلج ممکن است سفت و تنگ شده و حرکت کمتری داشته باشند.
مهم است بدانید که علائم و شدت آنها ممکن است بین افراد مختلف متفاوت باشد. همچنین، در برخی موارد، علائم فلج اطفال به طور کامل بهبود می‌یابند، در حالی که در موارد دیگر ممکن است آثار فلج و مشکلات حرکتی با بیمار باقی بماند. در صورت بروز هرگونه علامت مشکوک، توصیه می‌شود به پزشک خود مراجعه کنید.
احتمال ابتلا به ویروس فلج اطفال در چه افرادی بیشتر است؟
فلج اطفال می‌تواند در هر سن و در هر فردی ایجاد شود. اما در برخی افراد، خطر ابتلا به بیماری، بیشتر است. عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهند:
- سن: بیشترین خطر ابتلا به این بیماری در کودکان زیر 5 سال است، به خصوص در کودکان زیر 2 سال؛
- وضعیت ایمنی: افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، مانند بیماران HIV مثبت یا افرادی که به تازگی عمل جراحی انجام داده‌اند، ممکن است نسبت به این بیماری حساس‌تر باشند.
- وضعیت رفلکس‌های دفاعی: افرادی که رفلکس‌های ایمنی ضعیفی دارند، مانند افراد مبتلا به اختلالات عصبی یا افرادی که سابقه فلج اطفال در خانواده‌شان دارند، در معرض ابتلای بیشتری قرار دارند.
- عدم واکسیناسیون: عدم دریافت واکسن‌های پولیو و عدم ایجاد ایمنی در برابر این ویروس، باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری می‌شود.
- محل زندگی: در برخی مناطق جهان که به عنوان مناطق خطرناک شناخته می‌شوند و وجود واکسیناسیون کافی نیست، خطر ابتلا به بیماری بیشتر است. بخصوص مناطقی که بهداشت ضعیفی دارند و آب و غذای تمیز و سالم دردسترس نیست.
مهمترین راه پیشگیری از ابتلا به بیماری پولیومیلیت واکسیناسیون منظم است. واکسن‌های پولیو از سن کودکی تا بزرگسالی توصیه می‌شود و می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به بیماری موثر باشد.
آیا بیماری فلج اطفال قابل درمان است؟
بیماری قابل درمان است، گرچه هنوز درمانی کامل برای آن وجود ندارد. اما هدف اصلی درمان آن، کاهش علائم و نشانه‌ها، بهبود عملکرد عضلات و کاهش عوارض بیماری است. در موارد خفیف، اکثر بیماران بهبود یافته و علائم آنها به طور کامل برطرف می‌شود. در برخی موارد، ممکن است بخشی از فلج و مشکلات حرکتی باقی بماند. درمان این بیماری برای کاهش علائم و بهبود وضعیت بیمار از طریق مداخلات متنوعی انجام می‌شود. پزشک در درمان بیماری پولیومیلیت عمدتا به جنبه‌های زیر توجه دارد:
- کنترل عملکرد ویروسی: در ابتدا، درمان بیماری فلج اطفال باید با حمایت و مراقبت از عملکرد ویروسی بیمار آغاز شود. این مراقبت شامل استراحت، مصرف مایعات به میزان کافی، تغذیه مناسب و کنترل عوارض جانبی می‌شود.
- کنترل و بهبود ناهنجاری تنفسی: در بیمارانی که عضلات تنفسی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند و تنفس آنها دچار مشکل است، ممکن است نیاز به تامین راه‌های تنفسی از طریق دستگاه‌های تنفس مصنوعی، استفاده از ماسک‌های تنفسی یا تمرینات تنفسی باشد.
- ترمیم حرکت و عملکرد عضلانی: فیزیوتراپی و تمرینات عضلانی می‌توانند به بهبود قدرت و عملکرد عضلات کمک کنند. تمرینات تحت نظارت فیزیوتراپیست و استفاده از انواع دستگاه‌ها و ابزارهای کمکی می‌تواند برای استحکام بخشیدن به عضلات و بهبود توانایی حرکتی بیماران مفید باشد.
- مداخلات پزشکی یا درمان سمپتوماتیک: در برخی موارد، استفاده از داروها و مداخلات پزشکی می‌تواند به بهبود علائم و کنترل بیماری کمک کند. مثلا استفاده از آنتی‌استامین‌ها و داروهای ضد التهابی، تزریقات عضلانی، ممکن است در کاهش التهاب عصبی و علائم درد کمک کند.
جراحی‌هایی که در درمان فلج اطفال موثرند به شرح زیر است:
- بلند کردن تاندون آشیل، که یکی از شایع‌ترین جراحی‌های این بیماری است، برای تصحیح تغییر شکل این مفصل کاربرد دارد.
- آزادسازی کپسول مفصلی در مفاصلی که خشک و سفت شده‌اند، انجام می‌شود.
- خشک کردن مفصل در مواردی که سفتی و خشکی مفصل افزایش یافته است، اجرا می‌شود.
- جابجا کردن تاندون‌ها در مواردی که عضلات دستگاه حرکتی مبتلا به فلج هستند، به بیمار کمک می‌کند تا توانایی حرکت را بهبود بخشد.
- استئوتومی استخوان‌ها برای اصلاح تغییر شکل مفاصل استفاده می‌شود.
- در نهایت، بلند کردن اندام در شرایطی که استخوان بیمار کوتاه است، با استفاده از استئوتومی و اکسترنال فیکساتور، انجام می‌شود.
مطالعه بیشتر: استئوتومی چیست؟
راه های پیشگیری از ابتلا به ویروس فلج اطفال یا پولیومیلیت
راه‌های پیشگیری از ابتلا به ویروس فلج اطفال شامل موارد زیر است:
- واکسیناسیون: بهترین راه برای پیشگیری از بیماری، واکسیناسیون منظم و کامل است. واکسن‌های پلیومایلیتیس در دسترس هستند و توصیه می‌شود که تمامی کودکان در جلسات واکسیناسیون شرکت کنند و دوره‌های واکسیناسیون را تکمیل کنند.
- حفظ بهداشت شخصی: شستشوی دست‌ها با آب و صابون به طور منظم، به خصوص پس از استفاده از سرویس بهداشتی یا تماس با سایر مایعات بدنی، از جمله بزرگترین اقدامی‌ست که می‌توانید برای جلوگیری از انتشار ویروس انجام دهید.
- اجتناب از تماس با بیماران: اجتناب از تماس نزدیک با افراد مبتلا به این بیماری یا هر عارضه انتقالی دیگر بسیار مهم است. این مسئله شامل اجتناب از لمس اشیاء آلوده توسط بیماران، تماس با افراد مبتلا و حضور در محل‌هایی که بیماران حضور دارند، می‌شود.
- بهداشت محیط: حفظ بهداشت محیط نیز برای جلوگیری از انتشار ویروس اهمیت دارد. این مسئله شامل تمیز کردن و ضدعفونی کردن سطوح، اشیاء و محیط بازی و اسباب‌بازی‌های کودکان، به ویژه در محیط‌های عمومی مانند مدارس، مهدکودک و مراکز تفریحی است.
- رعایت بهداشت در سفرهای خارجی: در صورت سفر به مناطقی که هنوز موارد فلج اطفال وجود دارد، توصیه می‌شود اطلاعات در مورد وضعیت ویروس در آن منطقه را به دقت بررسی کرده و اقدامات لازم را برای حفظ بهداشت شخصی و پیشگیری از انتقال ویروس انجام دهید.
با رعایت این راه‌های پیشگیری، احتمال ابتلا به ویروس پولیومیلیت به شدت کاهش می‌یابد. البته، مهم است که به راهنمایی و دستورات مقامات بهداشتی و پزشکی توجه کنید و در صورت بروز هرگونه علائم مشکوک به پزشک متخصص مراجعه کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی و آشنایی با فلج اطفال پرداختیم و اهمیتِ داشتن اطلاعات کامل و صحیح درباره این بیماری را مورد تاکید قرار دادیم. درباره انواع، علل، علائم، روش‌های پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری نیز صحبت کردیم. آگاهی از این موارد می‌تواند بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا و خانواده‌های آنها را تسهیل کند. با ایجاد امکانات مناسب برای تشخیص زودهنگام، درمان و حمایت از افراد مبتلا، می‌توان شیوع آن را کاهش داد و به اهداف درمانی و سلامت جامعه نزدیک‌تر شد.
کلینیک ارتوپدی نیاوران با تیمی مجرب از پزشکان و جراحان متخصص ارتوپدی و با استفاده از تجهیزات پزشکی پیشرفته، در فرآیند تشخیص، درمان و مراقبت از بیماران مبتلا به این بیماری در کنار شما عزیزان خواهد بود و به افراد مبتلا در راستای بهبودی و بازگشت به زندگی عادی کمک می‌کند.
