گاهی برخی افراد به‌دلایل مختلف دچار رشد ناهماهنگ پاها می‌شوند، یعنی یکی از پاها بلندتر از دیگری است. اگر این اختلاف بیشتر از دو سانتی‌متر باشد، می‌تواند باعث مشکلات شدیدی مثل الگوی نادرست راه‌رفتن، آسیب‌دیدن ستون فقرات یا آسیب‌دیدن لگن شود. اما خوشبختانه این مشکل قابل‌درمان است و یکی از روش‌های اصلاح آن انجام عمل جراحی اپی فیزیودز است.
اپی فیزیودز یک روش کم تهاجمی است که برای اصلاح ناهنجاری‌های پا، به‌ویژه طول ناهموار پاها انجام می‌شود. در این روش با توقف رشد پای بلندتر فرصت لازم برای پای کوتاه‌تر فراهم می‌شود تا به‌اندازه پای بلندتر برسد. اگر شما هم راجع به جراحی اپی فیزیودز کنجکاو هستید، در این مقاله از سایت نیاوران کلینیک با ما همراه باشید.
صفحه رشد در کودکان چیست؟
صفحه رشد، یک لایه نازک از جنس غضروف است که در انتهای استخوان قرار دارد. این صفحات مکانی برای رشد استخوان جدید در کودکان و نوجوانان هستند که به افزایش طول و عرض استخوان‌ها منجر می‌شود. هر استخوان بلند معمولاً دارای دو صفحه رشد است که در دو طرف انتهایی آن‌ها قرار دارد. استخوان‌های بلند، استخوان‌هایی هستند که طول آن‌ها بیشتر از عرض‌شان است و شامل استخوان ران، ساعد، بازو، درشت نی و نازک‌نی (استخوان‌های ساق پا) می‌شود.
این صفحات رشد ابتدا از غضروف ساخته‌شده‌اند؛ اما به‌مرور زمان و با ساخته‌شدن سلول‌های استخوانی، به یک استخوان سخت تبدیل می‌شوند. صفحه رشدی که کاملاً به استخوان سخت تبدیل شود، بسته شده و رشد استخوان‌ها برای همیشه متوقف می‌شود. صفحات رشد معمولاً به‌طور طبیعی در سنین پایانی دوران بلوغ بسته می‌شوند؛ اما گاهی نیاز است رشد استخوان را با جراحی متوقف کرد. این کار برای کمک به اصلاح ناهنجاری‌های استخوان مثل رشد ناهماهنگ پاها انجام می‌شود.
هدف از انجام عمل جراحی اپی فیزیودز چیست؟
گاهی در اثر شرایط خاصی مانند شکستگی، بیماری‌های استخوان، تومورهای استخوانی و مشکلات عصبی عضلانی، یک‌پا نسبت به‌پای دیگر بلندتر می‌شود یا زانوها به‌سمت داخل یا خارج منحرف می‌شوند. عمل جراحی اپی فیزیودز یا همجوشی صفحه رشد یک روش جراحی کم تهاجمی است که برای اصلاح چنین مشکلاتی انجام می‌شود. هدف از انجام این جراحی برابر کردن طول دو اندامی است که اختلاف طول دارند. به همین خاطر طی جراحی صفحه رشد استخوان تخریب شده و رشد استخوان متوقف می‌شود.
این روش روی پای بلند یا سالم انجام می‌شود، به این صورت که رشد استخوان پای بلندتر را کند یا متوقف می‌کند. همان طور که گفتیم، هر یک از استخوان‌های بلند دارای یک صفحه رشد در بالا و پایین خود هستند. جراح باید تشخیص دهد رشد استخوان را با هدف قراردادن کدام صفحه رشد متوقف کند.
به همین ترتیب پای کوتاه‌تر تا سن بلوغ زمان کافی دارد تا به‌اندازه پای بلندتر برسد. در این روش رشد استخوان را می‌توان به‌طور موقت یا دائم متوقف کرد.
از آنجایی که بیشتر رشد استخوان در پاها در نزدیکی زانوها اتفاق می‌افتد، بنابراین صفحات رشدی که به‌زانو نزدیک‌ترند و در استخوان ران یا استخوان ساق پا هستند، جوش داده می‌شوند. درنهایت به‌پای کوتاه این فرصت را می‌دهند تا از طریق رشد طبیعی هم اندازه پای بلندتر شود. هرچند ممکن است بیماران پس از انجام این فرآیند به بلندترین قد بالقوه خود نرسند، اما طول پاها برابر خواهد بود.
عمل جراحی اپی فیزیودز معمولاً زمانی که کودک دارای 2 تا 6 سانتی‌متر اختلاف طول اندام باشد یا مبتلا به ناهنجاری‌های زاویه‌ای پاها مانند زانوی ضربدری یا زانوهای پرانتزی باشد، توصیه می‌شود. ناهنجاری‌های زاویه‌ای پاها، یعنی زانوی پرانتزی یا زانوهای ضربدری که معمولاً در کودکان مشاهده می‌شود. در زانوهای ضربدری، زمانی که پاها در حالت ایستاده و صاف هستند، زانوها به‌سمت داخل و نزدیک یکدیگر قرار دارند. در زانوهای پرانتزی، در حالت ایستاده وقتی مچ‌های پا بهم چسبیده‌اند، زانوها به‌سمت بیرون و دور از یکدیگر قرار می‌گیرند. این عارضه حتما باید با مراجعه به کلینیک فوق تخصصی زانو درمان شود.
این جراحی همچنین ممکن است برای کودکانی که پیش‌بینی می‌شود قدشان بیش از حد رشد کند نیز توصیه می‌شود. البته این روش فقط در کودکان انجام می‌شود و مناسب بزرگسالان نیست. جراحی اپی فیزیودز برای کودکانی که در شرایط زیر هستند انجام نمی‌شود:
- افرادی که دچار ناهنجاری فیزیولوژیکی در پاهایشان هستند، منظور تغییرات رشد طبیعی در تراز اندام‌های تحتانی است که ممکن است خودبه‌خود اصلاح شوند.
- افرادی که دچار ایست فیزیال هستند، یعنی رشد طبیعی استخوان قطع یا موقف شده است.
- افرادی که سن بلوغشان به پایان رسیده است، در حالت ایده‌آل، حداکثر سن برای کودکان واجد شرایط برای این جراحی یک سال قبل از بلوغ یا پایان رشد است.
عمل جراحی اپی فیزیودز چند نوع دارد؟
چندین روش متداول برای انجام عمل جراحی اپی فیزیودز وجود دارد. برای مثال پزشکان می‌توانند صفحه رشد را سوراخ کنند و در سراسر صفحه رشد، پیچ‌های فلزی قرار دهند یا هر طرف مرکز رشد را با یک صفحه کوچک ببندند تا از رشد استخوان جلوگیری شود. آن‌ها همچنین می‌توانند غضروف باقیمانده را برای توقف دائمی رشد تخریب کنند. در بین این روش‌ها، روش هشت‌صفحه‌ای رایج‌ترین روش مورد استفاده است. در ادامه با هر یک از روش‌ها آشنا می‌شویم.
روش هشت صفحه‌ای
در این روش جراح برش‌های کوچکی به طول دو تا سه سانتی‌متر در کنار زانوی کودک وارد می‌کند و یک صفحه فلزی را از طریق برش روی صفحه رشد قرار می‌دهد. سپس این صفحه فلزی را با استفاده از پیچ روی صفحه رشد ثابت می‌کند. برای اصلاح تغییرات زاویه‌ای در زانو، صفحه فلزی در یک طرف صفحه رشد قرار می‌گیرد تا رشد استخوان از یک طرف زانو را متوقف کند. در حالی که برای اصلاح انحرافات طولی در اندام صفحه فلزی در هر دو طرف وارد می‌شود. روش هشت‌صفحه‌ای یک جراحی برگشت‌پذیر است؛ زیرا پس از اصلاح ناهنجاری و تغییر شکل می‌توان صفحات را خارج کرد.
روش پیچ کردن
مانند روش هشت‌صفحه‌ای، روش پیچ‌کردن هم یک روش برگشت‌پذیر است که در آن سه منگنه در هر یک از دو طرف صفحه رشد ثابت می‌شوند تا رشد اندام متوقف شود.
روش از راه پوست با استفاده از پیچ‌های ترانس فیزیال
این روش شامل قراردادن پیچ‌ها به‌صورت موازی یا ضربدری در صفحه رشد برای متوقف‌کردن رشد آن است. جراح برش‌هایی به طول یک سانتی‌متر در اطراف زانو ایجاد کرده و سوراخ‌هایی را به‌اندازه طول موردنظر در صفحه رشد ایجاد می‌کند. پس از آن، پیچ‌ها وارد شده و برش بسته می‌شود. معمولاً در این روش از بخیه‌های قابل جذب استفاده می‌شود که پس از مدتی به‌طور خودکار حل می‌شوند. این تکنیک اپی فیزیودز دائمی و غیرقابل بازگشت است.
مدت زمان عمل جراحی اپی فیزیودز چقدر است؟
به‌طور معمول، بیمار برای این جراحی کم تهاجمی حدود یک ساعت تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و یک برش 2.5 سانتی‌متری ایجاد می‌شود. اکثر بیماران پس از عمل، نیازی به طی‌کردن دوره نقاهت و بستری‌شدن در بیمارستان ندارند. پس از جراحی، کودک ممکن است عوارضی خشکی دهان، بیقراری، گلودرد و خستگی را تجربه کند. این علائم معمولاً در عرض چند ساعت از بین می‌روند و اکثر کودکان در همان روز جراحی ترخیص می‌شوند. بیمار باید 2 هفته پس از عمل به پزشک مراجعه کرده تا پزشک بتواند محل جراحی و دامنه حرکتی زانو را بررسی کند.
بیمار اجازه دارد بلافاصله پس از جراحی، وزن خود را روی پا بگذارد و در عرض دو تا سه هفته می‌تواند به فعالیت‌های عادی خود بازگردد. ویزیت‌های بعدی باید به‌طور منظم حدود هر 4 ماه یکبار انجام شود تا پزشک بتواند رشد ساق پای بلند و همچنین پای کوتاه را کنترل کند. به‌ندرت، اپی فیزیودز می‌تواند باعث کج‌شدن پا شود، بنابراین حتماً باید تا مدتی تحت نظر پزشک باشید.
سن مناسب انجام عمل اپی فیزیودز چیست؟
زمان انجام عمل جراحی اپی فیزیودز بسیار مهم است؛ زیرا هدف از جراحی این است که تا زمانی که رشد کودک متوقف شود، پای کوتاه‌تر به‌اندازه پای بلندتر برسد. به‌طور کلی، این جراحی در کودکان از اواسط تا اواخر نوجوانی انجام می‌شود. ولی برخلاف همه پیشرفت‌های تکنولوژیکی پزشکی، تعیین زمان دقیق برای انجام عمل جراحی Epiphysiodesis هنوز یک حدس علمی است.
ابتدا، جراح باید به‌دقت پیش‌بینی کند که اختلاف طول اندام کودک در بلوغ چقدر خواهد بود. سپس از این اطلاعات برای محاسبه بهترین سن برای متوقف‌کردن یا کُندکردن رشد پای بلند کودک استفاده می‌شود. جراح باید پتانسیل رشد باقیمانده را ارزیابی کند و تصمیم بگیرد که چه موقع زمان مناسب برای توقف رشد است تا اصلاح مورد نظر را به‌دست آورد. جراح همچنین باید انتخاب کند که کدام مرکز یا مراکز رشد باید متوقف شود تا ناهنجاری مدنظر اصلاح شود.
درمان پای پرانتزی کودکان با عمل جراحی همی اپی فیزیودز
پای پرانتزی یا Genu Varm حالتی است که زانوها از شکل نرمال خود خارج شده، به‌سمت بیرون متمایل می‌شوند و به‌شکل کمان درمی‌آیند. در این حالت وقتی فرد می‌ایستد و مچ پاهایش را بهم می‌چسباند، زانوها بهم نمی‌رسند و از یکدیگر فاصله دارند. در صورتی که پای پرانتزی درمان نشود، عوارض جانبی متعددی مثل آسیب‌دیدن ستون فقرات و… به‌دنبال خواهد داشت. البته خوشبختانه این عارضه با مراجعه به کلینیک فوق تخصص ستون فقرات و به کار گیری روش‌های مختلف، قابل درمان است و اگر در سنین پایین تشخیص داده شود نیز احتمال موفقیت درمان بیشتر خواهد بود.
یکی از روش‌هایی که برای درمان پای پرانتزی استفاده می‌شود، عمل اپی فیزیودز است. عمل جراحی اپی فیزیودز برای درمان پای پرانتزی به این صورت است که جراح چند پلاک یا گیره را در یک طرف از صفحه رشد استخوان قرار می‌دهد. سپس این پلاک از رشد استخوان در سمت موردنظر جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود استخوان به‌شکل صاف رشد کند. همچنین سمت دیگر صفحه رشد هم که پلاک قرار ندارد، به رشد طبیعی خود ادامه می‌دهد.
جمع‌بندی
عمل جراحی اپی فیزیودز روشی است که صفحه اپی فیزیال یعنی همان صفحه رشد را به‌طور موقت یا دائم متوقف می‌کند تا باعث توقف رشد در پای سالم و بلندتر شود. همچنین به‌پای کوتاه‌تر اجازه می‌دهد، رشد کند و هم‌اندازه پای سالم شود. این جراحی باید در سنین رشد انجام شود، رشد در دختران تا 16 سالگی و در پسران تا 18 سالگی رخ می‌دهد. در صورتی که اختلاف قد کمتر از دو سانتی‌متر باشد، نیاز به جراحی نیست؛ اما برای اختلاف قد بین دو تا پنج سانتی‌متر این عمل جراحی گزینه مناسبی است. اپی فیزیودز فوراً اختلاف طول اندام را برطرف نمی‌کند، بلکه به‌مرور زمان تا پایان سن رشد اختلاف طول اندام به آرامی کاهش می‌یابد.
