عمل تعویض مفصل زانو و مراقبت‌های پس از آن

سبک زندگی در سال‌های اخیر نسبت به گذشته بسیار تغییر کرده است. این تغییر سبب بروز بیماری و مشکلاتی شده که در گذشته کمتر به چشم می‌خوردند. یکی از بیماری‌هایی که در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده، آسیب‌دیدگی مفصل زانو است. مفصل زانو، یکی از مفصل‌های مهم بدن بوده و نسبت به قسمت‌های دیگر بدن پیچیده‌تر است.

مفصل زانو، مفصلی است که به وسیله یک کپسول متشکل از رباط‌ها احاطه می‌شود و حاوی مایعی است که به آن مایع سینوویال می‌گویند که اصطکاک مفصل را کاهش می‌دهد. در مفصل زانو، انتهای استخوان ران با سر استخوان درشت نی (استخوان بزرگ تر ساق پا) کنار هم قرار می‌گیرند. این مفصل به دلیل محل قرارگیری، بیشتر از سایر مفصل‌ها در معرض ضربه و آسیب‌دیدگی قرار دارد. تعویض مفصل زانو، یکی از راه‌هایی است که برای درمان ضربه و آسیب‌دیدگی مفصل زانو انجام می‌شود. عمل تعویض مفصل زانو ازجمله عمل‌های پزشکی به شمار می‌رود که می‌تواند مشکلات مفصل زانو را حل کند.

زانو متشکل است از:

• رباط‌ها: رباط‌ها (لیگمان‌ها) نوارهای محکم بافتی هستند که انتهاهای استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند. دو رباط مهم در هر طرف زانو قرار دارد، رباط کولترال داخلی (MCL) و رباط کولترال خارجی (LCL). داخل مفصل زانو، دو رباط مهم دیگر قرار دارد که بین استخوان ران و درشت نی قرار دارند، رباط صلیبی قدامی (ACL) در جلو و رباط صلیبی خلفی (PCL) در عقب.
• مِنیسک‌ها (menisci): دو نوع رباط اختصاصی به نام “منیسک” میان ران و درشت نی قرار دارند. این ساختارها را گاهی “غضروف زانو” هم می‌گویند، ولی در واقع منیسک‌ها با غضروف مفصلی که سطح مفصل را می پوشاند، متفاوت هستند.
• تاندون‌ها: تاندون‌ها (زردپی‌ها) مانند رباط‌ها هستند، با این تفاوت که عضلات را به استخوان‌ها متصل می‌کنند. بزرگ‌ترین تاندون بدن، “تاندون کشککی” است که در اطراف زانو قرار دارد.
• عضلات: حرکت زانو و راه رفتن ما به یک ساختار حرکتی وابسته است، که “ساختار راست‌کننده زانو” نامیده می‌شود. این ساختار که در جلوی زانو قرار دارد، شامل استخوان کشکک، تاندون کشککی، تاندون چهارسر و عضلات چهارسر است. عضلات چهارسر که در جلوی ران قرار دارند، عضلاتی هستند که به تاندون چهارسر متصل می‌شوند.

تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی مفصل زانو چیست؟

آرتروپلاستی مفصل زانو، نوعی عمل جراحی است که در آن تلاش می‌شود عملکرد مفصل زانو به حالت عادی بازگردانده شود. در جراحی تعویض مفصل زانو از یک پروتز مصنوعی به‌عنوان جایگزین غضروف و مفصل از بین رفته استفاده می‌شود. این عمل ازجمله جراحی‌هایی به شمار می‌رود که درصد قابل‌توجهی از نتایج آن موفقیت‌آمیز بوده‌اند. مفصل مصنوعی می‌تواند برای مدت طولانی شرایط فرد را بهبود بخشد و امکان زندگی بهتر را برای فرد فراهم کند.

عمل تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی مفصل زانو شامل مراحل زیر است:

در ابتدا بیمار باید تحت نظر پزشک بی‌هوشی، بر اساس یکی از روش‌های بی‌هوشی عمومی، یا بی‌حسی موضعی برای عمل آماده شود. پس از اینکه بی‌هوشی بیمار کامل شد، جراح ارتوپد یک شکاف کوچک در محل مفصل زانوی بیمار به سمت نواحی داخلی و استخوان ناحیه مفصل ایجاد می‌کند تا بتواند به محل مفصل دسترسی مناسبی داشته باشد.

در گام بعدی غضروف، استخوان ساق و ران، سطح مفصلی و سایر نواحی که آسیب‌ دیده‌اند به کمک ابزار مخصوص جراحی تعویض مفصل، از محل خارج می‌شوند. پس از اینکه نواحی آسیب‌ دیده خارج شدند، پزشک با توجه به وسعت و میزان شدت جراحت و آسیب، از پروتز و ایمپلنت‌های مخصوص به‌عنوان جایگزین مفصل استفاده می‌کند. ایمپلنت از بخش‌ها و اجزای پلاستیکی و فلزی ساخته شده است و به کمک ماده‌ای به نام سیمان استخوانی به استخوان ساق و ران پا متصل می‌شود. علاوه بر این روش ممکن است پزشک از روش تثبیت بیولوژیک برای اتصال استخوان به مفصل مصنوعی قرار داده شده استفاده کند.

پروتزهای پرکاربرد در عمل تعویض مفصل زانو

عمل تعویض زانو عبارت است از جایگزینی پروتزهای مصنوعی به‌جای مفصل در محلی که دچار آسیب شده است. پروتزهای مختلفی به‌عنوان جایگزین مفصل کاربرد دارند، پزشک با توجه به سن بیمار، سلامتی، نوع فعالیت بیمار، وزن بیمار و شدت آسیب، پروتز مناسب را برای فرد استفاده می‌کند.

انواع پروتز زانو بر اساس وزن عبارت‌اند از:

فلز بر روی پلاستیک، سرامیک بر روی سرامیک، سرامیک بر روی پلاستیک، فلز بر روی فلز.

پروتزی که برای جراحی به کار برده می‌شود دارای سه بخش است:

• قسمتی که به استخوان ساق پا متصل می‌شود (تیبیال)
• قسمتی که به استخوان ران متصل می‌شود (فمورال)
• قسمتی که به استخوان کشکک متصل می‌شود (پاتلا)

تعویض مفصل زانو به چه دلیل انجام می‌شود؟

علت اصلی تعویض مفصل زانو از بین رفتن غضروف در محل اتصال و حرکت استخوان‌ها است.غضروف مفصلی، ماده ای است که انتهای استخوان ها در هر مفصل را می پوشانند. این ماده در اغلب مفاصل بزرگ تر حدود ۲/۵سانتی متر ضخامت دارد. این ماده، سفید و درخشان است و قوامی لاستیکی دارد. غضروف مفصلی یک ماده لغزنده است که اجازه می دهد سطوح استخوانی بدون آسیب دیدن، روی هم بلغزند. غضروف‌ها در انتهای استخوان‌ها قرار دارند و باعث می‌شوند تا استخوان‌ها در محل مفصل به‌راحتی حرکت کنند. برخی از عوامل می‌توانند سبب آسیب‌دیدن و تخریب غضروف‌ها شوند. تقریبا در هر نقطه ای از بدن که دو سطح استخوانی در مقابل هم حرکت می کنند، این غضروف مفصلی وجود دارد. در زانو غضروف مفصلی، انتهای استخوان ران، سر استخوان درشت نی و پشت استخوان کشکک را می پوشاند.

جراحی تعویض مفصل زانو توسط پزشک متخصص ارتوپد یا فوق تخصص زانو انجام می‌شود و می‌تواند سبب بهبود شرایط بیمار شود. زمانی که غضروف‌ها در محل از بین می‌روند، استخوان‌ها روی هم ساییده می‌شوند، التهابی که در اثر ساییدگی استخوان‌ها روی هم ایجاد می‌شود سبب درد شدید در فرد می‌شود. در این زمان ابتدا درمان‌های فیزیوتراپی، ورزش، دارودرمانی استفاده می‌شود اگر این روش‌ها فایده‌ای برای فرد نداشته باشند، تعویض مفصل زانو تنها راه حل برای درمان ساییدگی مفصل است. در جراحی تعویض مفصل زانو پزشک با توجه به وسعت و شدت بیماری از پروتز مناسب برای بیمار استفاده می‌کند. پس از طی شدن دوره‌ی نقاهت علائم بیماری از بین می‌رود و بیمار می‌تواند به فعالیت‌های عادی خود بازگردد.

چه دلایلی سبب آسیب دیدن مفصل‌ها و غضروف‌ها می‌شود:

آسیب و وارد شدن ضربه به زانو: برخی از حوادث نظیر تصادف، ورزش شدید و وارد شدن ضربان شدید و ناگهانی می‌توانند سبب آسیب‌ دیدن مفاصل شوند.

روماتیسم مفصلی: آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن سلول‌های دفاعی بدن سلول‌های خودی را بیگانه تلقی می‌کنند و به آن‌ها حمله کرده و آن‌ها را از بین خواهند برد. درنتیجه سلول‌های دفاعی می‌توانند به بافت پوششی مفاصل حمله کردن و سبب التهاب، درد و از بین رفتن مفاصل شوند.

آرتروز: زمانی که مفاصل در اثر فعالیت زیاد، ژنتیک یا سایر عوامل از بین بروند، استخوان‌ها در محل زانو روی‌ هم ساییده می‌شوند و سبب بروز التهاب و درد شدیدی می‌شوند.

پوکی استخوان: با افزایش سن، استخوان‌ها دوامشان را از دست می‌دهند و با وارد شدن ضربه یا هر نوع آسیب دیگری می‌شکنند، شکستگی استخوان‌ها اگر در محل زانو و مفاصل رخ دهد، سبب آب آوردن مفصل زانو می‌شود.

مطالعه بیشتر: پوکی استخوان چیست

---

 

انواع عمل تعویض مفصل زانو

برای انجام جراحی نیاز است تا بخش‌هایی از غضروف و استخوان قسمت پایینی ران و بالاترین قسمت استخوان ساق پا و بخش پشتی استخوان کشکک خارج شوند و از مفصل مصنوعی به‌عنوان جایگزینی برای آن‌ها استفاده شود. مفصل مصنوعی در برخی از بخش‌ها از فلز و در قسمت‌های دیگر از جنس پلاستیک است. مینیسک و بعضی لیگامان‌های زانو نیز در برخی از افراد برای تعویض مفصل زانو خارج می‌شوند. برای اینکه مفصل مصنوعی به استخوان‌های کشکک، ران و ساق پا متصل شود نیاز به ماده‌ای است که در پزشکی به آن سیمان استخوان می‌گویند. سیمان استخوان بسته به اینکه چه نوع مفصلی برای بیمار به کار برده شود، استفاده می‌شود؛ چراکه برخی از مفاصل برای اتصال نیاز به سیمان استخوان ندارند.

برای اینکه مفصل مصنوعی در داخل زانو قرار داده شود، نیاز به ایجاد یک برش در قسمت جلویی زانو است تا پزشک بتواند بافت‌های زیرین را کنار زده و استخوان‌های درشت‌نی و نازک‌نی را مشاهده کند؛ چراکه نیاز است جراح به کمک اره‌برقی برش‌های مخصوصی در قسمت انتهایی استخوان‌ها به وجود آورد. این برش به جراح کمک می‌کند تا بتواند غضروف مفصلی را کاملاً خارج کرده و مفصل مصنوعی را وارد قسمت پایینی استخوان ران کند. جراح یک فلز مشخص را با استفاده از سیمان استخوانی به محلی که برش داده است می‌چسباند.

برای بخش بالایی استخوان درشت‌نی هم تمام این مراحل برای قرار دادن مفصل زانو تکرار می‌شوند و یک قطعه فلزی با کمک سیمان استخوانی به قسمت بالایی استخوان درشت نی متصل می‌شود. در نهایت یک پلاستیک از جنس پلی‌اتیلن مقاوم بین دو قطعه فلزی قرار می‌گیرد. در برخی از افراد نیاز است تا بخش پشتی استخوان کشکک نیز برش داده شده و در آن محل نیز یک قطعه پلاستیکی مورد استفاده قرار گیرد. هدف اصلی جراحی تعویض مفصل زانو، برداشتن قسمت‌هایی است که در اثر حرکت بر روی هم ساییده شده‌اند و جایگزین کردن این قسمت‌ها با مفصل مصنوعی است.

پنج جراحی مفصل رایج عبارت‌اند از:

• تعویض کامل مفصل زانو: یکی از رایج‌ترین جراحی‌ها در این مورد، تعویض کامل زانو است که در آن بخش‌های استخوان ران، ساق پا و زانو برش داده شده و به یکدیگر متصل می‌شوند و مفصل مصنوعی به‌عنوان جایگزین بخش‌های آسیب‌دیده در محل قرار داده می‌شود.
• تعویض جزئی مفصل زانو: تعویض جزئی مفصل زانو زمانی به‌عنوان روش درمانی به کار برده می‌شود که تنها یک طرف زانوی بیمار درگیر شده باشد. برای انجام جراحی تعویض جزئی مفصل زانو نیاز به برش کوچک‌تری نسبت به جراحی تعویض مفصل زانو کامل است و از مزایای آن می‌توان به مدت بستری و دوران نقاهت کوتاه‌تر آن اشاره کرد. این عمل در افراد بین ۵۵ تا ۶۴ سال انجام می‌شود و انتظار می‌رود بعد از ده سال مجدداً تکرار شود.
• تعویض پاتلوفمورال: اگر تنها کشکک زانو آسیب دیده باشد، می‌توان از این عمل برای درمان آن استفاده کرد. در این روش تنها سطح زیرین کشکک و شیاری که کشکک در آن قرار می‌گیرد، تعویض می‌شود. این عمل جراحی ساده‌تر و زمان بهبود آن سریع‌تر است. با این حال نتایج بلندمدت آن مشخص نیست و برای افراد مبتلا به آرتروز توصیه نمی‌شود.
• جراحی چند لیگامانی زانو: از این روش زمانی استفاده می‌شود که دو یا چند رباط در مفصل زانو آسیب‌دیده باشد. این آسیب ممکن است، در اثر ضربه شدید به‌زانو اتفاق بیفتد و معمولاً بخش‌های مختلف زانو مانند مینیسک، درشت‌نی، استخوان ران، کشکک و بافت‌های نرم اطراف آن همزمان آسیب می‌بینند.

بیشتر بخوانید : دکتر ارتوپد

چه زمان مفصل زانو باید تعویض شود؟

تعویض مفصل زانو زمانی به کار برده می‌شود که زانو به‌شدت تخریب شده باشد و راه‌های دیگر برای درمان بی‌فایده باشند. در این صورت، تنها راه رهایی از درد و التهاب انجام جراحی است. این‌که انجام جراحی برای بیمار مناسب است یا خیر تنها به نظر پزشک ارتوپد وابسته نیست، بلکه باید کمسیون پزشکی متشکل از چند پزشک برای انجام جراحی تعویض مفصل تصمیم‌گیری کنند.

مواردی که در ادامه مقاله به آن‌ها اشاره خواهیم کرد سبب وارد شدن آسیب به زانو و در نتیجه نیاز به انجام عمل تعویض مفصل زانو می‌شوند:‌

• درد شدید زانو حتی در زمان‌هایی که فرد در حال انجام کاری نیست.
• خشکی در حرکت مفاصل همراه با درد و التهاب
• انحراف و تغییر شکل زانو همراه با درد
• درد شدید زانو که مقاوم به دارو است
• بی‌فایده بودن سایر روش‌ها و جراحی‌ها برای درمان مشکل مفصل زانو
• عدم امکان استفاده از داورهای مسکن در فرد و درد شدید مفصل زانو به نحوی که فرد نمی‌تواند فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن، نشستن، بلند شدن و بالا رفتن از پله را به‌راحتی انجام دهد.

عمل تعویض مفصل زانو چه عوارضی را به دنبال دارد؟

هر روش جراحی مزایا و معایبی دارد و نمی‌توان در علم پزشکی عنوان کرد که یک روش بدون هیچ‌گونه عوارضی است. عمل تعویض مفصل زانو نیز مانند سایر جراحی‌ها مزایا و عوارضی دارد، به همین دلیل پزشک ابتدا سایر روش‌ها مانند فیزیوتراپی را برای درمان مشکل زانو به کار می‌برد که اگر این روش‌ها فایده‌ای نداشته باشند، آخرین راه انجام جراحی است. در علم پزشکی زمانی که مزایای جراحی از معایب آن بیشتر باشد و سبب بهبود مشکل و حال فرد شود، پزشک از جراحی استفاده می‌کند.

یکی از عوارض تعویض مفصل زانو، بررسی نشدن درست علت درد بیمار پیش از جراحی است. ممکن است بیمار دچار آسیب مفصل باشد، اما علت اصلی درد آسیب عصب یا ماهیچه باشد. در این صورت، جراحی نمی‌تواند درد بیمار را کاهش دهد. به همین دلیل، پزشکان در ابتدا به معاینه و بررسی دقیق زانو و علت درد می‌پردازند. عمل تعویض مفصل زانو و هر عمل دیگری ممکن است با عوارضی از جمله آسیب‌دیدن بافت‌ها، شکستن وسایل در بدن بیمار، ایجاد عفونت، در رفتن مفاصل و آسیب‌دیدن عضلات همراه باشد. تمامی این عوارض قابل درمان هستند و مشکلی از این بابت برای بیمار وجود ندارد.

جراحی تعویض مفصل زانو به چه صورتی انجام می‌شود؟

عمل جراحی باید با نظر جمعی از پزشکان انجام شود و باید تیم پزشکی مجربی از جراح و متخصص ارتوپد تا متخصص بی‌هوشی در اتاق عمل حضور داشته باشند. برای انجام جراحی تعویض مفصل، ابتدا باید برشی بر روی زانو داده شود، سپس جراح غضروف، کشکک و قسمت‌هایی از استخوان ران را که دچار آسیب شده‌اند، خارج می‌کند و به‌جای آن‌ها مفصل مصنوعی را قرار می‌دهد. با توجه به نوع مفصل مصنوعی، از ماده‌ای به نام سیمان استخوانی برای اتصال قسمت‌های مختلف مفصل مصنوعی به استخوان‌ها استفاده می‌شود. نوع مفصل مصنوعی که برای فرد استفاده می‌شود باید کیفیت بالایی داشته باشد تا مشکلی برای فرد به وجود نیاید. پس از پایان اتصال مفصل مصنوعی به قسمت‌های مختلف استخوان ران و کشکک جراحی به پایان می‌رسد.

اقداماتی که پس از عمل تعویض مفصل زانو باید انجام شود

مراقبت‌های پس از تعویض زانو، با فیزیوتراپی آغاز می‌شود. تمرینات فیزیوتراپی، اغلب در سریع‌ترین زمان ممکن آغاز شده و بسیاری از بیمارن، 12 تا 24 ساعت پس از جراحی، تشویق به ایستادن می‌شوند. استفاده از داروهای مسکن، برای کاهش درد ناشی از جراحی، بررسی محل جراحی برای رفع علائم احتمالی عفونت و ایجاد لخته، مانند قرمزی، تورم بیش از اندازه و تب، در روزها و هفته‌های ابتدایی پس از جراحی، توصیه می‌شود.

بسیاری از بیماران، پس از 2 تا 3 روز، از بیمارستان ترخیص می‌شوند. از روز سوم پس از عمل، می‌توان استحمام را انجام داد، اما تا دو هفته پس از جراحی، نباید محل جراحی را با صابون یا شامپو شستشو داد. اغلب، پس از دو هفته، می‌توان پانسمان را از محل جراحی برداشت. بهتر است روزهای ابتدایی پس از عمل را تنها در خانه گذرانده و برای راه رفتن، از عصا یا واکر استفاده کنید. پس از 3 تا 6 هفته از عمل، می‌توان بسیاری از فعالیت‌های معمولی، مانند شنا یا دوچرخه‌سواری را مجدد آغاز کرد.

اغلب، درد و تورم ناشی از جراحی، تا 3 ماه پس از عمل ماندگار است؛ می‌توان از داروهای مسکن و ضدالتهاب، مانند استامینوفن و ایبوپروفن، در صورت نیاز استفاده کرد. پوشیدن کفش مناسب، استفاده از کمپرس یخ، عدم خم کردن و نشستن بر روی زانوی جراحی شده و عدم وارد آوردن فشار اضافی بر زانو، از دیگر توصیه‌های مفید، برای مراقب پس از جراحی تعویض زانو است.

خدمات نیاوران کلینیک برای تعویض مفصل زانو

نیاوران کلینیک یکی از کلینیک‌های معتبر در تهران است، تمامی پزشکان و متخصصان این کلینیک از دانش‌آموختگان ممتاز دانشگاه‌های برجسته هستند و تجربه و مهارت بالایی در زمینه جراحی و تعویض مفصل زانو دارند. جدیدترین روش‌های درمانی و مجهزترین دستگاه‌ها مطابق با استانداردهای اروپا و آمریکا برای درمان و مشخص شدن علت بیماری شما در این کلینیک قرار دارند.

بیشتر بخوانید : درمان آرتروز زانو چیست

نتیجه‌گیری

جراحی تعویض مفصل زانو در مواردی که غضروف زانو به علت آسیب یا مواردی از این دست از بین رفته است، سبب درمان و کاهش درد و التهاب بیمار می‌شود. در این مقاله مواردی را که باید در ارتباط با عمل تعویض مفصل زانو مد نظر داشته باشید بررسی کردیم.

سؤالات متداول در مورد عمل تعویض مفصل زانو